Stel je voor, je raakt goed bevriend met een persoon die jou ook nog aan een heel goede baan kan helpen. Er ontstaat een vertrouwensband. Het enige dat jij hoeft te doen is je betrokkenheid bij een moord bekennen. Het overkwam Wim S. nadat zijn partner Heidy Goedhart in 2010 overleden werd aangetroffen in haar achtertuin in Kaatsheuvel. De politie heeft in haar strafrechtelijk onderzoek gebruik gemaakt van de befaamde “Mr. Big-methode”, welke heeft geleid tot meerdere bekennende verklaringen op de moord door Wim S. Toch heeft het hof op 16 februari 2022, na een jarenlang proces, geoordeeld tot vrijspraak. Het hof is van mening dat niet kan worden vastgesteld of Wim S. zijn bekentenissen in vrije wil zijn afgelegd. Al het overige bewijs in de zaak is tevens niet voldoende om Wim S. als dader aan te kunnen merken op de moord op zijn partner. Waarom wordt de methode dan nog toegepast?
Oog in oog met Mr. Big
De Mr. Big-methode is overgewaaid uit Canada en in het Nederlandse recht geregeld onder art. 126j Wetboek van Strafvordering: het stelselmatig inwinnen van informatie. Het betreft een opsporingsmethode waarbij de politie en het openbaar ministerie een sterk vermoeden hebben dat een verdachte een strafbaar feit heeft begaan, maar waarbij het reguliere opsporingsonderzoek niet tot voldoende bewijs leidt. Vaak is er al sprake van een zogeheten cold case. Om de verdachte tot een bekennende verklaring te leiden, bouwen undercoveragenten – de eenheid ‘Werken onder Dekmantel’ – een vertrouwensrelatie met de verdachte op. De verdachte zal werkzaamheden voor zijn ‘vrienden’ gaan verrichten tegen rijkelijke beloningen. Er is echter wel één voorwaarde: de verdachte dient tegenover Mr. Big, het kopstuk van de fictieve organisatie, open kaart te spelen en zijn betrokkenheid bij, in het geval van Wim S, een moord te bekennen.
De Posbank-zaak
Slechts in één ander geval werd de Mr. Big-methode in Nederland al eens toegepast. In de Posbank-zaak heeft de Hoge Raad deze bijzondere opsporingsmethode aan banden gelegd wegens vraagstukken naar de rechtmatigheid ervan. De Hoge Raad verbond, ondanks dat er in deze zaak voldoende steunbewijs aanwezig was én de verklaring van de verdachte als betrouwbaar werden bevonden, algemene beschouwingen aan de methode.
Allereerst moet worden geoordeeld of de inzet van een undercoveroperatie proportioneel en subsidiair is: is de undercoveroperatie geschikt en zijn er geen andere methoden die hetzelfde resultaat bereiken? Vervolgens dient te worden geoordeeld of de verklaring in vrijheid is afgelegd, waar onder andere rekening gehouden dient te worden met de hoeveelheid druk die op de verdachte wordt uitgeoefend. Daarnaast is het van belang dat de rechter inzicht heeft in het verloop van het traject.
Wordt er aan deze voorwaarden voldaan, dan acht de Hoge Raad de Mr. Big-methode rechtmatig. Wordt hier niet aan voldaan, levert dat een schending van de verklaringsvrijheid van de verdachte op en kan er niet worden gesproken van een eerlijk proces zoals beschreven in artikel 6 van het Europese Verdrag voor de Rechten van de Mens.
De betrouwbaarheid van Mr. Big
Dat het hof in de Kaatsheuvel-zaak heeft geoordeeld dat de bekennende verklaringen niet betrouwbaar zijn en dat het overige bewijs niet toereikend is om te kunnen veroordelen, is volgens veel critici niet vreemd. De vraag blijft immers of het rechtmatig is een verdachte te laten verklaren zonder dat hij de mogelijkheid krijgt zich, bijvoorbeeld, op zijn zwijgrecht te beroepen. Anderzijds rijst de vraag of je een verklaring die door misleiding tot stand is gekomen wel als betrouwbaar kan, en mag zien.
Hoe de Mr. Big-methode zich in de toekomst gaat ontwikkelen is nog maar de vraag. Het is in ieder geval duidelijk geworden dat de inzet van een opsporingsbevoegdheid als deze bruikbaar kan zijn in een opsporingsproces, zoals in de Posbank-zaak is bewezen. Daarentegen vloeit uit de Kaatsheuvel-zaak voort dat de betrouwbaarheid van de bekennende verklaringen én de waarborgen van verdachten op het spel kunnen staan. Het is en blijft vooralsnog een omstreden undercoveroperatie.
Ben je na het lezen van dit artikel nog nieuwsgieriger geworden naar de Mr. Big-methode óf de Kaatsheuvel-zaak? Hier een luistertip: de podcast ‘Mr. Big’ – Dag en Nacht media.
