‘Vannacht ga ik je verkrachten.’ ‘Ik rijd je kinderen aan en steek je huis in brand.’ Dit zijn slechts enkele voorbeelden van bedreigingen die vrouwelijke journalisten op sociale media ontvangen. In Nederland heeft 82% van de vrouwelijke journalisten te maken met een vorm van online intimidatie, agressie of bedreiging. Uit onderzoek van PersVeilig blijkt dat de aard en de gevolgen van bedreiging anders zijn voor vrouwelijke journalisten dan voor hun mannelijke collega’s. Zo gaan de opmerkingen met name over hun uiterlijk of privéleven en nauwelijks over de inhoud van hun werk. De afgelopen jaren is, mede door de anonimiteit van sociale media, deze vorm van online seksisme tegen journalisten gegroeid. Hoe moeten overheden en sociale mediaplatforms hun verantwoordelijkheid nemen om de veiligheid van vrouwelijke journalisten te waarborgen?
Gedwongen stilte
Online geweld heeft verregaande gevolgen voor vrouwelijke journalisten. Naast mentale schade, zoals stress en slapeloosheid, zijn vrouwelijke journalisten voorzichtiger geworden. Talloze vrouwelijke journalisten nemen hun toevlucht in zelfcensuur. Ze kiezen hun woorden zorgvuldiger, zijn minder kritisch en sommigen stoppen zelfs volledig met verslaggeving over bepaalde onderwerpen. Bovendien overweegt wereldwijd ongeveer een derde van de vrouwelijke journalisten de journalistiek te verlaten vanwege de online bedreigingen. Als gevolg hiervan neemt de diversiteit aan meningen af. Het is essentieel dat burgers informatie vanuit verschillende perspectieven ontvangen om een weloverwogen mening te kunnen vormen. Langzaam verdwijnen de stemmen van vrouwen steeds verder naar de achtergrond, wat ernstige gevolgen heeft voor de vrije en pluralistische media.
Overheid aan zet
De grootschalige online bedreigingen waarmee vrouwelijke journalisten te maken krijgen, ondermijnen hun vrijheid van meningsuiting en beperken de toegang tot gevarieerde informatie. Op grond van artikel 10 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) rust op de overheid een positieve verplichting om een gunstig klimaat voor journalisten te creëren. Dit recht omvat zowel de mogelijkheid informatie, ideeën en opinies vrij te delen als deze te ontvangen, zonder inmenging van de overheid.
Vanuit een genderperspectief vereist dit probleem een aanpak die voortvloeit uit artikel 14 EVRM. Dit artikel verplicht de overheid mensenrechten van alle mensen te garanderen ‘zonder discriminatie op welke grond dan ook, met inbegrip van geslacht’. Bovendien onderstreept het VN-Vrouwenverdrag de verplichting van lidstaten geweld tegen vrouwen te voorkomen en vrouwen hiertegen te beschermen. Deze verantwoordelijkheid strekt zich uit tot het vaststellen en implementeren van maatregelen die gericht zijn op het effectief tegengaan van dergelijke vormen van (online) geweld. De overheid moet garanderen dat vrouwelijke journalisten vrij hun mening kunnen uiten in het publieke debat, zowel online als offline. Nederland heeft begin 2024 een belangrijke stap gezet door doxing strafbaar te stellen. Dit is het kwaadwillig publiceren van andermans privégegevens. Deze vorm van intimidatie treft hedendaags maar liefst één op de acht journalisten. Met het strafbaar stellen van deze feiten wordt een klimaat van online wetteloosheid voorkomen.
Onveilig online
Bijna de helft van alle incidenten tegen vrouwelijke journalisten vindt plaats op sociale media, waarbij platform X verantwoordelijk is voor het overgrote deel van de haatdragende uitingen. Vorig jaar werd door de Tweede Kamer opgemerkt dat X te laconiek omgaat met meldingen van bedreigingen tegen journalisten. Niet alleen de staat, maar ook de sociale mediaplatforms zelf zijn verantwoordelijk voor het garanderen van een veilige omgeving voor vrouwelijke journalisten.
De recent aangenomen Digital Services Act (DSA) beoogt regulering van sociale mediaplatforms. In deze Europese verordening staan de bescherming van persvrijheid en veilige participatie in het online debat centraal. Artikel 9 DSA bepaalt dat sociale mediaplatforms moeten optreden tegen illegale inhoud op hun platforms. Dit kan worden beschouwd als een nieuw mechanisme om de veiligheid van vrouwelijke journalisten rechtstreeks te verbeteren door intimidatie en bedreigingen te bestrijden. Bovendien introduceert artikel 16 DSA het meldings- en actiemechanisme. Hiermee kan de aanwezigheid van vermeend illegale inhoud, zoals haat en agressiviteit, worden gemeld bij het desbetreffende platform. Een blijvende inzet van zowel overheden als sociale mediaplatforms is onmisbaar om te voorkomen dat online geweld vrouwelijke journalisten verder het zwijgen oplegt.
