In 2023 initieert de Nederlandse Orde van Advocaten (NOvA) een pilot Vertrouwensadvocaten. Vijf onafhankelijke advocaten uit verschillende rechtsgebieden worden aangesteld advocaten te coachen wanneer zij hun onafhankelijkheid (dreigen te) verliezen, bijvoorbeeld wanneer zij te maken krijgen met ondermijning. Op dat moment heeft advocaat Janneke Gerbers haar eigen nichekantoor in Nijmegen. Met meer dan drie decennia ervaring in zowel mediation als proces- en adviespraktijk besluit Gerbers haar werkzame leven anders in te richten. Een vergrote focus voor maatschappelijke betrokkenheid leidt uiteindelijk tot haar rol als Vertrouwensadvocaat. Met toewijding zet Gerbers haar kennis en ervaring in om haar collega’s in de advocatuur als onafhankelijk Vertrouwensadvocaat bij te staan. In dit interview deelt Gerbers haar visie op haar rol als Vertrouwensadvocaat, hoe deze zich in de praktijk afspeelt en waarom deze van cruciaal belang is.
Schokkende cijfers
In 2022 bracht het onderzoeksbureau Ipsos I&O een rapport uit over de mate waarin advocaten bij de uitoefening van hun beroep geconfronteerd worden met verschillende vormen van druk, dreiging, intimidatie en ander agressief gedrag. Uit het rapport bleek dat de helft van de 18.500 advocaten in Nederland minimaal één keer per jaar wordt bedreigd, geïntimideerd of geconfronteerd met agressie. ‘Twintig procent van de advocaten overweegt zelfs te stoppen bij ernstige incidenten.’ Volgens Gerbers heeft dit rapport ongetwijfeld meegewogen in de opzet van de pilot Vertrouwensadvocaat, die 1 december 2023 van start is gegaan.
Ook de media hebben herhaaldelijk laten zien dat advocaten te maken krijgen met bedreiging, corruptie of georganiseerde misdaad. De moord op Derk Wiersum in 2019 benadrukt hoe kwetsbaar advocaten kunnen zijn. Door de veroordeling van advocaat Youssef T. is de impact van ondermijning in de samenleving erg duidelijk geworden. Ook de beschuldingen jegens collega Inez Weski maakt het nodige los. ‘Vanuit de NOvA was al een taskforce Weerbaarheid actief, met initiatieven zoals vertrouwenspersonen bij ongewenste gedrag, LawCare, een noodknop, noodtelefoon, kantoorscans en weerbaarheidstrainingen voor advocaten’, aldus Gerbers. Ook vanwege de enorme impact van de incidenten was er aanleiding om de Vertrouwensadvocaat in het leven te roepen.
‘Beroepsgeheim en de waarborg van het verschoningsrecht is essentieel in mijn functie als Vertrouwensadvocaat’
De vertrouwelijkheid wordt volgens Gerbers gewaarborgd doordat de Vertrouwensadvocaten niets inhoudelijks of herleidbaars delen, ook niet met de NOvA. ‘Beroepsgeheim en de waarborg van het verschoningsrecht is essentieel in mijn functie als Vertrouwensadvocaat’, aldus Gerbers. ‘Wij oordelen niet en hebben op geen enkele manier een toezichthoudende of corrigerende functie. De Vertrouwensadvocaat werkt volledig onafhankelijk van de NOvA.’
Advocaten onder vuur
Volgens Gerbers ligt het accent bij de opzet van de pilot Vertrouwensadvocaat volledig op ondermijning. ‘Ondermijning is een heel ruim begrip. ‘Het ziet op alle zaken waarbij de onafhankelijkheid van de advocaat in de knel kan komen.’ Gerbers spreekt van situaties waarin cliënten druk uitoefenen op de advocaat om bepaalde handelingen te verrichten waaraan zij niet kunnen meewerken. Dit kan bijvoorbeeld variëren van meewerken aan juridisch onhaalbare zaken tot verzoeken om voorwerpen voor de cliënt te bewaren, zoals een koffer met onbekende inhoud of waardevolle spullen. ‘Alle voorbeelden zijn fictief, want nogmaals door de geheimhouding kan ik werkelijk niets delen wat ook maar enigszins herleidbaar is.’
‘Uit het rapport van Ipsos I&O is gebleken dat in sectoren waarin advocaten te maken krijgen met ondermijning, het insolventierecht bovenaan staat’
De Vertrouwensadvocaat is een aanspreekpunt voor advocaten die zich in dergelijke situaties niet op hun gemak voelen en onder druk staan andere keuzes te maken. Waar het in bekende gevallen vaak strafrechtelijke zaken betreft, benadrukt Gerbers dat het ook vaak andere rechtsgebieden zijn waarbinnen advocaten dreigen hun onafhankelijkheid te verliezen. ‘Uit het rapport van Ipsos I&O is gebleken dat in sectoren waarin advocaten te maken krijgen met ondermijning, het insolventierecht bovenaan staat. Hierna volgt het personen- en familierecht tezamen met het strafrecht, gevolgd door letselschade/aansprakelijkheidsrecht. Volgens Gerbers komt ondermijning voor in allerlei zaken die veel emotie teweegbrengen. ‘Het is een grote misvatting dat de onafhankelijkheid van de advocaat alleen in het geding kan komen binnen de strafrechtelijke sector.’
Visie op de toekomst
Volgens Gerbers is de toekomst van de rol van Vertrouwensadvocaat niet meer weg te denken, maar is het aan de NOvA hieraan verdere invulling te geven. Op persoonlijke titel verwacht Gerbers dat op de Vertrouwensadvocaten steeds meer een beroep zal worden gedaan, gezien de huidige maatschappelijke aandacht voor de kwetsbaarheid van advocaten en de incidenten waarmee zij worden geconfronteerd. ‘Er is veel aandacht voor wat advocaten verkeerd kunnen doen, maar gelukkig komt er nu ook meer aandacht voor hun kwetsbaarheid.’ Gerbers pleit voor meer uitleg over de rol van Vertrouwensadvocaat via lezingen, cursussen en media, om zo het persoonlijke gezicht van deze functie te benadrukken en te ‘bouwen aan vertrouwen’. Daarnaast is zij betrokken bij intervisies met vertrouwenspersonen ondermijning van diverse brancheorganisaties en onderzoekt zij hoe andere landen met vergelijkbare problemen omgaan.
Gerbers wil graag aan rechtenstudenten en beginnend advocaten meegeven in elke situatie naar verbinding te blijven zoeken. ‘Verbinding is er altijd. En als je die ontdekt, dan ligt een passende uitkomst vaak voor het oprapen.’ Ze benadrukt hierbij dat niet ieder probleem zich laat oplossen, dat het belangrijk is dit te onderkennen en duidelijk te communiceren met cliënten. Tot slot moedigt Gerbers jonge juristen aan om hun persoonlijke leven te leiden met passie en compassie. Haar advies aan de lezer: ‘Bovenal, blijf bij jezelf!’
