Eind augustus 2024 werd Telegram-topman Pavel Doerov aangehouden toen hij uit een privévliegtuig in de buurt van Parijs stapte. De Franse justitie beschuldigt hem van medeplichtigheid aan verschillende strafbare feiten die op zijn platform Telegram veelvuldig worden gepleegd. Doerov zou te weinig actie hebben ondernomen om dit tegen te gaan en zou de autoriteiten gehinderd hebben in hun onderzoeken. Door de topman van het bedrijf hiervoor verantwoordelijk te houden, rijzen er verschillende vragen over de machtspositie tussen staten en platformen.
Doerov op het hakblok
De Franse politie arresteerde Pavel Doerov op basis van zijn besturende rol binnen Telegram. Deze online berichtendienst staat bekend om de anonimiteit van de 900 miljoen gebruikers. Telegram biedt een ‘secret chat’-optie waarbij de berichten die gebruikers naar elkaar sturen niet worden opgeslagen in de servers van het bedrijf. Hierdoor hebben derden en ook overheden geen toegang tot de conversaties. Dit maakt de dienst al tijden een hoofdpijndossier voor overheden en veiligheidsdiensten. Naast dat het netwerk privacy biedt voor reguliere gebruikers, geeft het ook vrij spel aan misdadigers en terroristen. Zo wordt er via het platform onder andere gehandeld in drugs, wapens en kinderporno.
Tegen Doerov wordt een lange rits aan beschuldigingen ten laste gelegd. Hij zou ten eerste een platform leiding geven aan een platform dat criminele activiteiten toestaat. Daarnaast zou hij als eigenaar van Telegram medeplichtig zijn aan het verspreiden van kinderporno, drugshandel en oplichting. Verder wordt hij verdacht van het verhullen van criminele activiteiten. Hiernaast biedt hij volgens justitie cryptologie aan die niet conform Europese en Franse wetgeving is. Tot slot werkt Doerov niet mee met de autoriteiten door opgevraagde informatie en documenten niet aan hen te leveren.
Een nieuw hoofdstuk
Het is een nieuw verschijnsel dat een bestuurder van een groot platform verantwoordelijk wordt gehouden voor de misdaden van gebruikers. Dit verscherpt de verhoudingen tussen online diensten en overheden. Toch past het in een trend waarin overheden duidelijke signalen afgeven aan sociale mediaplatformen. Overheden lijken klaar te zijn met de wetteloosheid op online netwerken en de onmogelijkheid tot vervolging. Zij zetten nu daadwerkelijk stappen in de strijd om controle te winnen. Zo werd in Brazilië de sociaalnetwerksite X offline gehaald nadat Elon Musk weigerde juridische bevelen op te volgen. Dit ‘politiek armpje drukken’, zoals internet- en privacy-expert Marietje Schaak het noemt, lijkt steeds meer voor te komen om controle uit te kunnen oefenen.
Niet in alle gevallen blijkt het mogelijk om online platformen of de gebruikers zelf aan te pakken. Handhaving levert namelijk snel een spanning met de vrijheid van meningsuiting op. Daarnaast is het op diensten als Telegram praktisch onmogelijk vanwege de anonimiteit van de gebruikers. Daarom zoeken overheden naar alternatieve oplossingen. Zij realiseren zich steeds meer dat achter online platformen mensen zitten die onder druk gezet kunnen worden om verandering af te dwingen. Doerov’s Franse topadvocaat Kaminski bekritiseert de arrestatie en stelt dat Telegram zich aan Europese regelgeving houdt. Hierbij noemt hij het volslagen absurd om te beweren dat een platform of de eigenaar ervan verantwoordelijk zou zijn voor het misbruik van die dienst. Doerov zelf zegt dat de wetten waarin een CEO wordt beschuldigd van misdaden door derden op zijn netwerk uit het ‘pre-smartphonetijdperk’ komen.
Hoe verder?
Het is nog niet goed te zeggen wat de rechter gaat bepalen in de zaak en hoe de nieuwe verhoudingen tussen staten en online platformen eruit gaan zien. Door de aanhouding van Doerov is gebroken met oude juridische en politieke normen. Toch past de aanhouding in de nieuwe trend waarin kritiek op de wetteloosheid op sociale media toeneemt. Er lijkt een nieuw hoofdstuk te zijn ingeluid wat betreft de macht van online platformen. Topmannen -en vrouwen van (omstreden) sociale medianetwerken zijn niet meer onaantastbaar. Zo stelde Elon Musk dat hij zich door de aanhouding van Doerov niet meer overal veilig waant. Mogelijk is hiermee al een deel van het doel bereikt: de gewaande onaantastbaarheid doorbreken. Het lijkt hierna vanzelfsprekend dat topmannen -en vrouwen een belangrijke vraag moeten beantwoorden: veranderen zij hun beleid of de bestemmingen van hun privévliegtuigen?
