Ex-formateur en voormalig minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Ronald Plasterk staat aan de vooravond van politieke, juridische en financiële problemen vanwege een omstreden patentenkwestie en een lopende aangifte bij het Openbaar Ministerie. Nadat de NRC onlangs publiceerde hoe hij in 2019 aanzienlijke winsten behaalde uit de verkoop van zijn biotech-start-up Frame Therapeutics, ontketende een storm van kritiek. Deze openbaring leidde tot een golf van publieke verontwaardiging over mogelijke belangenconflicten. Hoe kon het gebeuren dat de wetenschappers niet meedeelden in de winst? En welke gevolgen heeft de patentenkwestie voor de positie van Plasterk teweeggebracht?
Op kosten van de wetenschap
Onderzoeksjournalist Lucas Brouwers publiceerde begin mei 2024 in een artikel in de NRC hoe microbioloog en expert op het gebied van bio-informatica Jan Koster in zijn vroege carrière het platform ‘R2’ begint. Deze open-access database omvat DNA-gegevens van diverse tumoren, waarmee cellen geanalyseerd kunnen worden en de oorzaak van de groei van tumorcellen achterhaald kan worden. Koster werd er volgens de krant door het Amsterdam UMC (UMC) regelmatig op gewezen licenties aan te schaffen, omdat bedrijven zijn gegevens vrij konden gebruiken. Koster bleef echter vastbesloten zijn domein toegankelijk te houden ten gunste van de wetenschap en bekommerde zich niet over enige commercie. Plasterk benaderde Jan Koster volgens het artikel in begin 2018 voor een wetenschappelijke samenwerking aan het UMC.
Eind 2018 richtte Plasterk tezamen met twee investeerders het bedrijf Frame Therapeutics op, waar hij later de patentaanvragen onder zou brengen. Hij zou deze aanvragen hebben ingediend voor de methoden ontwikkeld door Koster, met wie hij samenwerkte in het UMC. Plasterk zou echter in de patentaanvragen claimen de ‘enige uitvinder’ te zijn, waardoor de octrooiaanvragen uitsluitend op zijn naam stonden. In 2022 werd Frame Therapeutics voor 32 miljoen euro verkocht aan het Duitse bedrijf CureVac. Koster en het UMC bleven onvermeld op de patentaanvraag en deelden daarom niet mee in de opbrengst die de verkoop van het bedrijf opleverde. Het UMC onderzoekt momenteel of Koster alsnog moet worden erkend als mede-eigenaar op de patentaanvragen.
Amerikaanse schadeclaims
Een van de patentaanvragen op een methode waarvoor Plasterk claimt de ‘enige uitvinder’ te zijn, nadert op het moment goedkeuring in de Verenigde Staten. Octrooi-jurist Koos Rasser, die de patentenkwestie voor de NRC eerder onderzocht, liet aan de NRC weten dat het patent ongeldig en waardeloos zou kunnen worden, wanneer blijkt dat Plasterk ten onrechte het alleenrecht heeft geclaimd. Mocht het in de Verenigde Staten aan het licht komen dat er fouten bestaan in de aanvraag van het patent, dan kunnen de mogelijke schadeclaims van de benadeelden oplopen tot in de miljoenen.
Valsheid in geschrifte
Parallel aan de ontwikkelingen in de Verenigde Staten, neemt ook in Nederland de politieke en juridische druk op Plasterk toe. NSC-leider Pieter Omtzigt en zijn partij hebben herhaaldelijk het belang van integriteit voor een toekomstige premier benadrukt. Evenmin draagt de recentelijke aangifte van de Nederlandse advocaat Henri Sarolea bij aan de integriteit van Plasterk. De aangifte ziet op vermeende valsheid in geschrifte, vervat in artikel 225 Wetboek van Strafrecht, en vermoedelijke overtreding van de artikelen 2:394 BW en 1 Wet op de economische delicten. Sarolea beweert dat Plasterk in 2022 zijn farmaceutische onderneming op de jaarrekening onterecht heeft doen voorkomen als een micro-onderneming, hoewel het in werkelijkheid al een miljoenenomzet genereerde en was overgenomen door CureVac. Daarmee zou Plasterk handelen in strijd met de Wet economische delicten. De uitkomst van deze aangifte blijft onbekend zolang het onderzoek voortduurt.
Terwijl het UMC nog onderzoekt of Jan Koster als mede-eigenaar van de patenten moet worden erkend, hangen mogelijke schadeclaims in de lucht. De patentenkwestie en aangifte bij het OM hebben Plasterks premierschap tenietgedaan. Op 20 mei 2024 trok hij zich terug als kandidaat, omdat dat de aantijgingen zijn functioneren naar eigen zeggen hebben belemmerd.
