Spreken doen we allemaal, maar stilstaan bij hoe dat precies werkt en wat er eventueel beter kan, dat doen we niet genoeg. Sprekerscoach, retoricus én jurist Thomas van Neerbos buigt zich al jaren over de kunst van het overtuigen en ziet in de samenleving genoeg voorbeelden van hoe het nog te vaak misgaat. Wanneer is iemand retorisch ontwikkeld, en is de huidige juridische wereld dat eigenlijk al wel? Van Neerbos benadrukt het belang van de retorica en vertelt hoe iemand zich retorisch kan ontwikkelen.
Het begin van de dialoog
De carrière van Van Neerbos begint in de juridische wereld. ‘Ik wilde de jongste advocaat in Nederland ooit worden.’ Al gauw blijken de opleiding en het recht toch niet helemaal bij hem te passen. Van Neerbos maakt zijn studie uiteindelijk wel af en gaat aan de slag als jurist bij Greenpeace. Helaas stolt zijn juridische bloed hier definitief. ‘Je verliest het als advocaat altijd van mensen die voor de lol tot twee uur ’s nachts dossiers doorlezen.’ Hoewel lezen als hobbysport bij Greenpeace geen optie blijkt, kent de milieuorganisatie ook de kant van de campagnegang. De manier waarop woorden betekenis kunnen krijgen, boeit Van Neerbos veel meer dan het droge recht. ‘Toen zag ik in hoe woorden macht hebben.’ De liefde voor de retorica, waar overtuigingskracht met de scepter zwaait, is daarna nooit meer uit Van Neerbos’ leven verdwenen.
‘In Nederland denken we allemaal dat het nature is, maar uiteindelijk is het nurture’
Zoals liefde mooi is om te geven, besluit Van Neerbos dat ook te doen met de retorica. Op de Universiteit van Amsterdam neemt hij samen met Marijn Moerman het vak Retorica over van Eugene Sutorius, met inzichten uit de klassieke retorica en de moderne psychologie. ‘Het was er nog niet en eigenlijk leren we er maar weinig over’, stelt hij. Buiten het lesgeven om verzorgt hij verschillende trainingen en workshops om overtuigender te spreken en zijn. Het kan weliswaar lijken alsof spreken neerkomt op een natuurtalent, maar dat is volgens de retoricus niet waar. ‘In Nederland denken we allemaal dat het nature is, maar uiteindelijk is het nurture.’ Vrijwel elke kunst valt te onderwijzen, en voor de kunst van het spreken is dat kennelijk niet anders.
Spreken slechts zilver?
Dat retorica nu als vak gegeven wordt, blijkt steeds vaker broodnodig. Van Neerbos kan zich nog altijd ergeren aan bepaalde figuren op televisie die een podium krijgen om over totaal willekeurige vakgebieden hun ‘kennis’ te mogen delen. ‘Iemand kan leuk spreken over het ene, en zal dan vast ook wel iets te zeggen hebben over het andere’, lijkt volgens Van Neerbos de heersende gedachte in de mediawereld te zijn. Ook buiten het beeldscherm wint verloedering van de overtuigingskunst steeds meer terrein. Een politiek debat kenmerkt zich tegenwoordig meer door overmatig gebruik van drogredeneringen dan door een sterk vertelde inhoud. ‘In Nederland zijn we niet meer gefocust op de kwaliteit van de inhoud’, aldus Van Neerbos.
Wanneer is een mens dan welbespraakt? Het begint bij taalbeheersing. Wanneer onbekende woorden voorbijrazen, is het van belang de betekenis te achterhalen. ‘De volgende stap is standaardclichés ombouwen naar een eigen invulling.’ Hierdoor kan iemand laten zien dat de taal eigen is. Door een laag creativiteit over de taal aan te brengen, spreekt deze veel meer tot de verbeelding van lezers en luisteraars. Zo stelt Van Neerbos: ‘Duizendmaal dank is al tig keer gebruikt. Gebruik bijvoorbeeld 1100 maal dank, of twaalfmaal. Dat komt anders binnen’ Tenslotte is het belangrijk de eigengemaakte taal met trots voor te dragen en hier de tijd voor te nemen. Hoe je dat het beste kan doen, daar is Van Neerbos vrij duidelijk in. ‘Hoe meer je uitlegt, hoe sneller mensen afhaken.’ Less is more – mits dat less dan wel overtuigd wordt gebracht uiteraard.
Zeggen waar het op staat
De juridische wereld staat bol van onnodig ingewikkeld taalgebruik, maar taal gaat verder dan enkel woorden. ‘Juist daar waar overtuigend spreken niet met woordkeus te maken heeft, valt voor een jurist zo veel te leren,’ aldus Van Neerbos. Juristen houden vaak hun jargon hoog in het vaandel en lijken hierdoor heldere communicatie ondergeschikt te stellen. Enorm zonde volgens de retoricus. ‘Einstein zei ook al: als je het echt snapt, dan kun je het in gewone woorden uitleggen.’ Waarom zouden advocaten met dure termen cliënten eerder verder verwarren dan met zuiver geformuleerde oplossingen komen. De huidige juridische praktijk kan soms helaas doen denken aan het zogenaamde gatekeepen. ‘Hier is het hek, jij mag niet naar binnen, maar je zou het hek ook kunnen openen en de informatie beide kanten op laten gaan.’ Het juridische hek mag dus permanent geopend of zelfs geheel opgeheven worden.
‘Artsen leren eindeloos hoe het is om te praten met je patiënten, waarom zouden advocaten dat dan niet ook doen?’
De kwestie van het hek openen dan wel opheffen is iets wat de huidige lichting rechtenstudenten in eigen hand heeft, maar externe hulp kan geen kwaad. Zo wordt nu alleen het vak retorica gegeven aan honoursstudenten Rechtsgeleerdheid die het vak zelf kiezen, terwijl de leer van duidelijke en begrijpelijke communicatie elke rechtenstudent aan gaat. ‘Artsen leren eindeloos hoe het is om te praten met je patiënten, waarom zouden advocaten dat dan niet ook doen?’ Uiteindelijk is het voor elke startende jurist belangrijk na te gaan wat hij of zij wil overbrengen aan hun cliënt. Het juridische bolwerk zou zich er volgens Van Neerbos in ieder geval goed aan doen transparanter te zijn, want ‘het recht gaat ons uiteindelijk allemaal aan’.
