Eind vorig jaar kreeg de applicatie TikTok een boete van 345 miljoen euro omdat ze niet zorgvuldig genoeg zijn omgegaan met de privacy van jongeren in de EU. De handelswijze van de applicatie zet aan tot denken. Afgelopen jaar maakten 14,3 miljoen Nederlanders gebruik van verscheidene socialemediaplatformen. Op al die platformen wordt er door gebruikers toestemming gegeven om data uit te wisselen zonder bewust te zijn over welke data het gaat. De Europese Unie heeft eind vorig jaar de volgende stap gezet in haar digitale strategie in de strijd tegen de onkunde van gebruikers die door de techbedrijven wordt uitgebuit. Wat houdt deze volgende stap precies in? En wat weten socialemediaplatformen eigenlijk precies van hun gebruikers?
Verzamelwoede
Bij het aanmaken van een nieuw account op een sociale media platform wordt met regelmaat gevraagd naar persoonsgegevens, zoals voor- en achternaam en geboortedatum. Deze gegevens delen gebruikers willens en wetens. Het probleem dat gebruikers vaak niet onder ogen zien, is de verzamelwoede van sociale netwerken ten aanzien van metadata. De netwerken verdienen namelijk geld door middel van persoonlijke advertenties en daarvoor verzamelen de platformen bijzonder veel data. Zo wordt bijvoorbeeld het zoekgedrag, de locatie en met wie gebruikers zoal communiceren bijgehouden. De bedrijven zijn in essentie verplicht toestemming te vragen aan gebruikers dankzij de Algemene verordening gegevensbescherming (AVG), maar de socialemediaplatformen weten dat deze voornamelijk uit gemakzucht op ‘akkoord’ zal klikken. Uiteindelijk gaan gebruikers vaak akkoord zonder te weten waarvoor zij toestemming te hebben verleend
Meten is weten
Om na te gaan of de privacyvoorwaarden van bedrijven verantwoord zijn, is door de Consumentenbond een privacymeter ontwikkeld. In dit testprogramma worden grote techbedrijven zoals Whatsapp en LinkedIn onder de loep genomen om te kijken of de privacyvoorwaarden weloverwogen zijn. Deze worden bijvoorbeeld gecheckt op volledigheid en begrijpelijkheid en wordt nagegaan of de gegevens niet onnodig worden gedeeld met derden. Uit het onderzoek blijkt dat bijna alle onderzochte bedrijven ondermaats scoren. Zo volgt uit de privacyverklaring van Facebook en Instagram dat profielgegevens eenvoudig gedeeld kunnen worden met derden. Daarnaast is gebleken dat Snapchat gebruikersgegevens met advertentienetwerken deelt. TikTok ontbreekt opvallend genoeg in het onderzoek. De reden hiervoor is dat de Consumentenbond openlijk steun betuigt in de rechtszaak van Take Back Your Privacy tegen TikTok aan de hand van uitgebreid onderzoek en dus afziet van verder onderzoek met de privacymeter.
De nieuwe Europese waakhond
Op 25 augustus 2023 is de volgende stap gezet in de EU Digital Strategy en geldt de Digital Services Act (DSA) voor grote techbedrijven in de EU. Voor gebruikers moet het duidelijk worden waarom zij bepaalde informatie voorgeschoteld krijgen. Bovendien moeten zij de mogelijkheid krijgen om zich af te melden van de aanbevelingssystemen. Daarnaast moet de bescherming van informatie van minderjarigen beter worden gewaarborgd en bovendien mogen zij geen gepersonaliseerde reclames meer ontvangen. De Europese Commissie zal optreden als waakhond en mag bijvoorbeeld inspecties uitvoeren en onderzoeken starten binnen bedrijven die onder de DSA vallen. Op nationaal niveau zullen er digitaledienstencoördinatoren, ofwel DDC’s worden aangesteld die verantwoordelijk zijn voor toepassing en handhaving van de DSA binnen de aangewezen lidstaat. De socialemediaplatformen worden vanuit de DSA verplicht om jaarlijks transparantierapporten openbaar te maken online en deze dienen te worden toegezonden aan de DDC’s ter controle.
Met deze volgende stap in haar privacystrategie probeert de Europese Unie haar ingezetenen te behoeden voor de almaar toenemende verzamelwoede van socialemediaplatformen. Zolang er privacyschandalen blijven opdoemen, zal de Europese waakhond op scherp staan en bedrijven als TikTok corrigeren. De komst van de nieuwe Europese regels komen gebruikers van sociale media tegemoet, maar het blijft noodzakelijk ook zelf kritisch te blijven over welke gegevens precies worden prijsgegeven. Wees je hiervan bewust als je op ‘Ik geef toestemming’ klikt.
