In september 2022 publiceerden de Deense autoriteiten een spraakmakend document. Hierin legden Denemarken en Rwanda afspraken vast met betrekking tot het asielzoekersbeleid. De landen kijken samen naar de mogelijkheid asielzoekers vanuit het Scandinavische land uit te zenden naar Rwanda. Dergelijke afspraken komen niet geheel uit de lucht vallen. Eerder dat jaar voorkwam het Europees Hof voor de Rechten van de Mens de eerste asielvlucht vanuit het Verenigd Koninkrijk naar Rwanda. Naar aanleiding van Europese kritiek, staan de plannen van Denemarken momenteel in de wachtstand, maar de vraag is voor hoe lang. Is het non-refoulement principe uit het Vluchtelingenverdrag van 1951 genoeg om landen te weerhouden van dit soort praktijken?
Ruimte voor interpretatie?
Geen enkele staat mag vluchtelingen terugsturen naar een land waar zij bedreigingen tegen leven en vrijheid te vrezen hebben. Dit fundamentele uitgangspunt is opgenomen in artikel 33 van het Vluchtelingenverdrag van 1951. Beter bekend als het non-refoulementbeginsel. Het artikel doet voorkomen alsof er geen bredere interpretatie van de term ‘terugsturen’ mogelijk is. Dit zou geïnterpreteerd kunnen worden alsof staten de ruimte hebben vluchtelingen naar derde landen te sturen. In het advies van de United Nations High Commissioner for Refugees (UNHCR) van 2007 wordt echter uiteengezet dat ook het sturen van vluchtelingen naar derde landen waar zij onveilig zijn onder de non-refoulement clausule valt. Overigens kwalificeert niet elke asielzoeker die aankomt in Denemarken uiteindelijk als vluchteling volgens artikel 1 van het verdrag, alhoewel een groot deel dat wel doet. Dit omdat zij gegronde vrees hebben vervolgd te worden op basis van ras, religie, nationaliteit, politieke voorkeur of lidmaatschap van een bepaalde sociale groep.
Wie handhaaft het heilige non-refoulement?
Het non-refoulement principe zou op papier alle vluchtelingen moeten beschermen. Het verdrag wordt echter in de eerste plaats gehandhaafd door de landen die het geratificeerd hebben. Maar het zijn juist die landen die onder hetzelfde verdrag uit proberen te komen en hun verantwoordelijkheden pogen te verplaatsen. Denemarken, dat zelf het Vluchtelingenverdrag geratificeerd heeft, nam in 2021 een nieuwe wet aan die het mogelijk maakt voor asielzoekers hun procedure in een ‘partnerland’ buiten Europa af te wachten. Deze wet zou er ook voor zorgen dat de plicht afgewezen asielzoekers terug te sturen, verplaatst naar het partnerland. Ondanks de juridische binding van het Vluchtelingenverdrag, heeft Denemarken toch de eigen wetgeving aangepast. In combinatie met de overeenkomst met Rwanda, wordt het doel van Denemarken al snel duidelijk: het verplaatsen van asielzoekers naar een land buiten Europa, Rwanda in dit geval.
Van het kastje naar de muur
Denemarken heeft zijn verkooppraatje naar de buitenwereld inmiddels goed voorbereid. Het benadrukt in de overeenkomst Rwanda’s vooruitgang op het gebied van het creëren van banen en veiligheid voor de vluchtelingen daar. Ondertussen legt de UNHCR in de laatste rapporten vast dat er, zonder deze asielzoekers vanuit Denemarken, al 6490 asielzoekers wachten op een procedure in Rwanda. Volgens de UNHCR voldoet Rwanda absoluut niet aan de cruciale standaarden om als partner te fungeren en vluchtelingen op te vangen. Ondanks dat het niet gaat om het land van herkomst, blijft Rwanda daarmee op zijn zachtst gezegd een suboptimaal alternatief. Volgens High Commissioner Filippo Grandi druist het handelen van Denemarken daarom in tegen het Vluchtelingenverdrag.
Een tikkende tijdbom?
Is Europese asielwetgeving samen met het Vluchtelingenverdrag genoeg om landen er daadwerkelijk van te weerhouden asielzoekers over te brengen naar landen buiten Europa? De aangepaste wetgeving in Denemarken en het uittreden van het Verenigd Koninkrijk uit de EU, mede omwille van het Europese migratiebeleid, doen anders denken. Dergelijke acties bevestigen dat de landen hun prioriteiten leggen bij de nationale belangen. De roep om een sterker Europees asielzoekerssysteem is groter dan ooit.
