Door invoering van de Nationale Veiligheidswet in Hongkong zijn vrijwel alle vrijheden van de voormalige Britse kolonie afgepakt. Geleidelijk ontstaat er een nieuw Hongkong. Een stad waar de invloed van China alleen maar groter wordt en waar de journalistieke praktijken van het Chinese vasteland zijn doorgedrongen. Journalisten worden opgepakt en kritische media verdwijnen. Voor de journalisten die wél blijven, is zelfcensuur de nieuwe norm. De bekendste gearresteerde journalist, Jimmy Lai, is de oprichter van een grote pro-democratische krant. Het proces tegen Lai is in december 2023 gestart. Een symbool voor het begin van het einde van de plaatselijke persvrijheid?
Loze belofte
Toen het Verenigd Koninkrijk in 1997 Hongkong overdroeg aan China, ondertekenden zij de Chinees-Britse Gezamenlijke Verklaring (CBGV). Hierin beloofden de Chinese autoriteiten de burgerrechten en de democratie in Hongkong te respecteren. Tot 2047 zouden er geen veranderingen aan worden gebracht in het beleid ten aanzien van het autonome Hongkong. Deze belofte leek echter niks meer waard toen op 30 juni 2020 in Hongkong de Nationale Veiligheidswet werd ingevoerd. Strevend naar nationale veiligheid, kent de wet de regering van China meer macht toe om controle uit te oefenen op scholen, maatschappelijke organisaties, de media en het internet in Hongkong. Het is een uiterst brede en vaag gedefinieerde wet. Feitelijk kan alles een bedreiging voor de ‘nationale veiligheid’ vormen. Na invoering van de Veiligheidswet gingen honderdduizenden mensen de straat op. Dit leidde tot een van de grootste demonstraties die Hongkong heeft gekend.
Met het gebruik van de Veiligheidswet worden de rechten en vrijheden van de inwoners van Hongkong, zoals die zijn beloofd in de CBGV, ondermijnd. Volgens Reporters Sans Frontieres (RSF) staat Hongkong in 2023 op de 140ste plaats in een ranglijst voor persvrijheid bestaande uit 180 landen. Twintig jaar geleden stond Hongkong nog op de 18e plaats. De vaagheid van de Veiligheidswet maakt dat niemand meer weet waar de journalistieke grenzen liggen. De mediasector wordt hard aangepakt, wat maakt dat gevoelige onderwerpen worden vermeden en mensen voorzichtig zijn met hun woordkeuze. Gedwongen zelfcensuur, omwille van de Veiligheidswet.
Van protest naar cel
Jimmy Lai, oprichter van de pro-democratische krant Apple Daily, werd in augustus 2020 gearresteerd. De Apple Daily was een kritische Hongkongse krant die onder andere opriep mee te demonstreren naar aanleiding van de invoering van de Veiligheidswet. Het duurde dan ook niet lang voordat 200 politieagenten binnenvielen en de Veiligheidswet voor het eerst werd gebruikt om het pand van een mediakanaal te doorzoeken. Na de politie-inval maakte de krant bekend te stoppen en werd Lai aangeklaagd voor ‘samenspannen met buitenlandse krachten’.
Sinds december 2020 wordt Lai vastgehouden en in februari 2021 werd hem borgtocht geweigerd. Volgens het hoogste gerechtshof van Hongkong vormen zaken met betrekking tot de nationale veiligheidswetgeving een uitzondering op het vermoeden ten gunste van borgtocht. ’Lai is een van de meest uitgesproken en prominente critici van de Communistische Partij in China. Het is Peking er alles aan gelegen om Lai voorgoed de mond te snoeren’, aldus correspondent Garrie van Pinxteren van de NOS. Op 18 december 2023 is het langverwachte proces van Lai gestart en zal ongeveer 80 dagen duren.
In spanning afwachten
De rechtszaak tegen Lai maakt deel uit van een brede campagne van onderdrukking van de vrijheid van meningsuiting in Hongkong. Het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten roepen op tot onmiddellijke vrijlating van Lai. Ook Nederland heeft in het kader van de Media Freedom Coalition grote zorgen uitgesproken over de voortgaande aanvallen op de persvrijheid in Hongkong en de onderdrukking van onafhankelijke lokale media.
Veel Hongkongse journalisten hebben de sector, en vaak ook de stad, verlaten. Toch zijn er in Hongkong nog steeds onafhankelijke boekhandels en media en zijn er nog steeds journalisten die met gevaar voor gevangenschap het zinkende schip niet verlaten. Het is een moeilijke tijd voor Hongkong en de wereld kijkt toe naar het proces van Lai: een somber symbool voor het snel afnemende fundament van de rechtsstaat en persvrijheid in Hongkong.
