Het World Food Programme (WFP) van de Verenigde Naties (VN) is een van de grootste humanitaire organisaties ter wereld. Ze houdt zich met name bezig met het vergroten van voedselzekerheid en het creëren van veerkracht binnen kwetsbare groepen. Dit werk is in 2020 bekroond met de Nobelprijs voor de Vrede. Daarnaast is ze de verstrekker van ‘s werelds grootste op blockchain gebaseerde systeem van levensmiddelenondersteuning in vluchtelingenkampen. Het mechanisme berust in sommige kampen op registratie van biometrische gegevens van vluchtelingen. Dit wordt gedaan door de United Nations High Commissioner for Refugees (UNHCR), een orgaan van de VN. Boodschappen worden niet langer afgerekend met een betaalkaart, maar door middel van een irisscan. Binnen enkele seconden wordt de identiteit van de vluchteling vastgesteld, het rekeningsaldo gecheckt en de aankoop bevestigd.
Blokken
In de humanitaire sector wordt informatiebeheer veelal aangehaald als obstakel. Denk hierbij aan problemen zoals onbetrouwbare informatie en gebrekkige communicatiemogelijkheden tussen verschillende actoren. De toepassing van blockchaintechnologie biedt mogelijkheden in het overwinnen van dergelijke barrières door te voorzien in een gedecentraliseerde, geverifieerde bron van gegevens. Het systeem van de WFP, genaamd BuildingBlocks, bestaat uit een verzameling servers, ofwel blockchain-nodes. Deze vormen een netwerk waarin kan worden samengewerkt om bijvoorbeeld informatie te delen en transacties te verrichten.
Begin 2017 is het systeem getest in een pilot met honderd personen in Pakistan. Sindsdien is het opgeschaald en worden er inmiddels miljoenen vluchtelingen in Bangladesh en Jordanië mee ondersteund. Het is aangetoond dat het mechanisme fraude aan de hand van ‘dubbele registratie’ tegengaat en bijdraagt aan vermindering van tijdrovend administratief werk. Uit onderzoek blijkt verder dat het systeem de zelfstandigheid van vluchtelingen ten goede komt. Zo zou het programma de ontwikkeling van digitale en financiële geletterdheid bevorderen en leren mensen sparen met hun digitale portemonnee. Bovendien worden kwetsbare personen, zoals onbegeleide kinderen, door het snelle en volledige registratieproces beter doorverwezen voor follow-up.
Onuitwisbaar
Nergens ter wereld kan iemand boodschappen doen met een irisscan, toch zijn biometrische scanners een alledaags verschijnsel in vluchtelingenkamp Zaatari in Jordanië. Ondanks alle voordelen moet worden stilgestaan bij het feit dat het gaat om de verzameling van biometrische gegevens: een complexe kwestie. Dit is een ingrijpend middel waarbij het risico op mensenrechtenschending mogelijk niet opweegt tegen de praktische voordelen ervan. Petra Molnar, wetenschapper aan de Harvard-universiteit, stelt dat vluchtelingen hiermee als proefkonijnen worden gebruikt. Volgens haar is het verontrustend dat zulke ‘experimenten’ worden uitgevoerd op kwetsbare groepen. Om het contrast aan te tonen: het is in alle EU-lidstaten op grond van de Algemene verordening gegevensbescherming (AVG) in beginsel verboden om biometrische gegevens te verwerken ter identificatie. Toch wordt het acceptabel geacht deze gegevens wel van vluchtelingen te vragen in ruil voor vitale voedingshulp. Gangbare vormen van biometrie zijn de vingerafdruk, irisscan, stemherkenning en gezichtsscan. Het gros van dit soort gegevens blijft een leven lang identiek. Een irisscan van een tienjarige vluchteling is vijftig jaar later vaak nog net zo nauwkeurig.
Waarborgen
De UNHCR lag eerder onder vuur met betrekking tot informed consent en persoonsgegevens verzameling van Rohingya-vluchtelingen in Bangladesh. Toch stelt Schoenbauer, woordvoerder van de UNHCR, dat vluchtelingen altijd toestemming dienen te geven en hierbij worden geïnformeerd over de doelstelling van de verzameling. Waar in het geval van een datalek een wachtwoord of pincode kan worden veranderd, is dit onmogelijk met biometrische gegevens. Er wordt voornamelijk gevreesd voor situaties waarin gevoelige gegevens in handen komen van malafide partijen. De UNHCR garandeert om onder geen enkele voorwaarde biometrische gegevens te delen met wie dan ook. Toch roept het vragen op. Wie is eindverantwoordelijke voor gegevensbescherming en welke jurisdictie zou van toepassing zijn in geval van een inbreuk of misbruik? Hoewel de privacywaarborgen van blockchaintechnologie een oplossing lijken te bieden door inherent sterke encryptie, kan zich zonder concrete regulering een schrijnende situatie voordoen.
Terwijl de Europese Unie en de Verenigde Staten momenteel werken aan hun nieuwe samenwerkingskader is het uiterst belangrijk ervoor te waken dat gegevensbescherming geen exclusiviteit van het noordelijk halfrond wordt. Voor het waarborgen van de privacy en veiligheid van vluchtelingen die biometrische gegevens delen, is het dus essentieel dat er duidelijke, eventueel globale, richtlijnen worden opgesteld.
