Als mensenrechtenadvocaat richt Channa Samkalden, partner bij Prakken d’Oliveira, zich op het verwezenlijken van de rechten van mens en natuur bij grote bedrijven. Met haar recente winst in de zaak tegen gigant Shell, aangespannen door vier Nigeriaanse boeren, wist ze het Gerechtshof Den Haag ervan te overtuigen Shell aansprakelijk te stellen voor olielekkages in Nigeria. Een prestatie waarvoor ze internationaal veel aandacht en lof heeft verkregen, niet voor niets wordt ze in de media de ‘advocaat van de aarde’ genoemd. In een zijvleugel van het prachtige Tropenmuseum te Amsterdam, waar het kantoor van Prakken is gevestigd, spraken we haar over haar werk en over hoe het is om als dwerg te vechten tegen giganten als Shell.
Channa Samkalden is binnen haar familie zeker niet de eerste die naam weet te maken als jurist. Al generaties lang wordt in de familie het recht gecombineerd met het maatschappelijk belang. Samkalden lijkt het allemaal weinig te doen, ze heeft immers haar eigen pad bewandeld als jurist. Wel merkt ze op dat het maatschappelijk bewustzijn iets is dat ze heeft meegekregen; “daar werd thuis niet op gehamerd, maar het was er gewoon, al generaties lang”. Al vroeg in haar carrière merkt ze dat de commerciële advocatuur niks voor haar is, en stapt ze over naar Prakken D’Oliveira. “Als je als advocaat in Nederland iets met mensenrechten wil doen, kan je eigenlijk alleen bij dit kantoor zijn.” Prakken d’Oliveira is in Nederland het enige kantoor dat zich volledig focust op mensenrechten. “We zijn toch wel een beetje een ander soort kantoor, met een ander slag mensen.” Ze legt uit dat ze bij haar op de sectie gewoon ‘hardcore civielrecht’ bedrijven, maar dan met een mensenrechtelijk jasje. En dat jasje lijkt Samkalden goed te passen.
Missie een vies woord
Ondanks dat ze zich vol overgave inzet voor de verwezenlijking van mensenrechten binnen de bedrijfsvoering van multinationals, waaronder een tien jaar durende strijd tegen Shell, is ze huiverig voor van het beeld van een advocate met een missie. “Ik vind missie eigenlijk een beetje een vies woord.” Zo legt ze uit dat het binnen haar werk heel belangrijk is om de zaken die ze voert niet te gaan beschouwen als een eigen missie. Hoewel de media haar betitelen als de advocaat van de aarde, benadrukt Samkalden nuchter dat het ook gewoon haar werk is, “je moet niet te veel bezig zijn met je eigen agenda, je bent dienstbaar aan je cliënt”. Het werk vraagt om een zekere afstand tot de zaak en de cliënt. Samkalden geeft toe dat het bewaren van afstand in een langlopende en gevoelige zaak als die tegen Shell soms lastig is: “Het is niet mijn strijd. Maar soms voelt het wel zo, zeker na tien jaar procederen tegen Shell”. Enigszins aarzelend voegt ze eraan toe: “je moet je plek kennen als advocaat”.
Procederen tegen de muur die Shell heet
Samkalden begon aan de Shell-zaak toen de procedure al drie jaar bezig was. Uiteindelijk heeft ze tien van de in totaal dertien jaar dat het proces voortsleepte, gewerkt aan de zaak waarin Milieudefensie namens vier Nigeriaanse boeren Shell aansprakelijk probeert te stellen voor een van de grootste natuurrampen uit de geschiedenis, het lekken van oliepijpleidingen in Nigeria.
“Je gaat ervan uit dat als je vecht tegen een koninklijk bedrijf als Shell, je zo’n zaak op de inhoud kan voeren.”
Dat dergelijke zaken zo lang duren heeft volgens Samkalden ook voordelen, het biedt namelijk de kans om echt in de zaak te groeien, “zo weet ik nu alles van het Nigeriaans recht”. Dat ze later is ingestroomd maakte dat ze met frisse energie aan de zaak kon beginnen. Achteraf geeft ze toe dat de houding waarmee ze aan de zaak begon misschien naïef was. “Je hoopt dat als je vecht tegen een koninklijk bedrijf als Shell, je zo’n zaak op de inhoud kan voeren.” Hierin kwam ze bedrogen uit. Ze legt uit dat ze het logisch had gevonden als Shell het verweer had gevoerd waarin ze zeiden dat het heel erg is wat er is gebeurd, maar dat er teveel aan de hand is om Shell daarvoor aansprakelijk te houden. “Dit is wel het verhaal dat Shell in de pers naar buiten bracht, maar in de procedure in de rechtszaal was het gewoon old-fashioned niks zeggen. Het is jullie bewijslast.” Volgens Samkalden heeft die houding Shell de das omgedaan. Zo legt ze uit dat ze de zaak hebben gewonnen op twee vorderingen. Een daarvan is dat Shell aansprakelijk is voor de lekkages, omdat niet buiten twijfel is bewezen dat die veroorzaakt werden door sabotage. De deskundigen vonden weliswaar dat het die kant op wees, maar lieten toch nog ruimte voor twijfel omdat relevante informatie van Shell ontbrak. Daarop hebben ze die vordering weten te winnen; “Dat komt echt doordat de informatie die Shell verstrekte ondermaats was. Daar was het Hof gelukkig gevoelig voor”.
Mensenrechten als aansprakelijkheidsrisico
Op de vraag of Samkalden al vooraf besefte dat ze met de zaak mogelijk goud in handen had, antwoordt ze resoluut ontkennend. “We hebben altijd gedacht dat de kans dat deze zaak gewonnen zou worden bijzonder klein was”. Ze vervolgt: “En daarnaast moet nog maar blijken hoe de uitkomst van de zaak voor de betrokkenen in Nigeria uitpakt”. Ondanks dat dit enigszins cynisch overkomt, zegt Samkalden zelf niet cynisch te willen zijn en best te willen geloven dat ondernemingen steeds beter willen doen. “Maar het op papier netjes doen is echt iets anders anders dan ook werkelijk willen weten wat de negatieve gevolgen zijn van wat je doet.” Wel merkt ze dat ze met het voeren van dergelijke zaken een veranderende impact op bedrijven begint te krijgen. “Je wordt op een gegeven moment een aansprakelijkheidsrisico, en daar gaat een bedrijf wel rekening mee houden.”
Het mag echter duidelijk zijn dat er volgens Samkalden nog heel wat werk te verzetten is. De mogelijkheid die nu gecreëerd is om Shell in Nederland aansprakelijk te stellen voor iets dat in Nigeria is gebeurd is een stap in de goede richting.
