Michiel Coops’ professionele reis begon met een fascinatie voor mediarecht en auteursrecht, ingegeven door zijn persoonlijke passie voor muziek, programmeren en creativiteit. Coops vroeg zich af: ‘Wat gebeurt er juridisch als je de radio aanzet en wanneer is downloaden van muziek toegestaan?’ Zijn loopbaan wordt gedreven door deze nieuwsgierigheid naar juridische aspecten van alledaagse dingen. Inmiddels is hij gespecialiseerd in intellectueel eigendoms- en mediarecht. Coops is senior advocaat bij Kennedy Van der Laan, waar hij zich o.a. inzet voor streamingdiensten, uitgevers, omroepen en online platforms. Met een sterke affiniteit voor creatieve rechten staat Michiel Coops met beide voeten in de mediawereld. Wij vroegen hem naar zijn visie op de ontwikkelingen in het digitale tijdperk en de vrijheid van meningsuiting.
De kunst van het recht
Coops vertelt gepassioneerd over het informatierecht en vertelt wat dit rechtsgebied zo interessant maakt. Zijn belangstelling voor creatieve juridische puzzels bracht hem bij het informatierecht. ‘Ik word minder enthousiast van een brief van de Belastingdienst die gaat over of je iets in box 3 moet aangeven’, zegt Coops lachend. Zijn voorkeur voor juridische uitdagingen leidde hem naar het hart van het informatierecht, dat gaat over de vrijheid van meningsuiting en zaken als kunst en muziek. De rechten die hieruit voortvloeien en de koppeling met de praktijk trekt hem in het bijzonder aan; ‘mede door de ontwikkelingen in technologie.’
Coops vertelt dat hij zich vaak bezighoudt met interessante rechtsobjecten. Zo deelt hij het verhaal van een zaak waarin hij een kunstenaar vertegenwoordigde die een kunstwerk had gemaakt, geïnspireerd door een natuurverschijnsel. Hij legt uit dat er een geschil ontstond toen een andere partij beweerde dat de kunstenaar dit idee had gestolen. De zaak concentreerde zich rond de vraag of het nabootsen van een natuurverschijnsel (dat in dit verband als zodanig geen rechtsobject is), voldoende creatieve eigenschap heeft om auteursrechtelijke bescherming te genieten. ‘Bij wie rusten die rechten nou eigenlijk? Normaal krijgt een maker van een werk (van rechtswege) auteursrechten, maar dan moet het werk dus wel creatief zijn. Als de vorm van het werk een rechtstreekse kopie is van de natuur, dan is het de vraag of er sprake is van die creativiteit en dus of er wel auteursrechten rusten bij een maker.‘
Digitale echo’s
Coops is gepassioneerd over het voorstaan van een ruime vrijheid van meningsuiting: ‘Omdat de democratie hierbij gebaat is.’ Maar hij realiseert ook de complexiteit van dit grondrecht in het digitale tijdperk. Zo wijst hij erop dat content meestal tot in de eeuwigheid op het internet zou kunnen staan, terwijl: ‘Je kan ook van gedachten veranderen.’ Hij refereert aan een filosoof die stelt dat niemand is gebonden aan wie hij of zij vijf minuten geleden was. Je kan van mening veranderen, maar die oude mening staat nog wel online, merkt hij op. Zo komt het voor dat personen achtervolgd worden door verouderde content die niet meer strookt met de actualiteit. Dit illustreert de praktische complexiteit van het uitingsrecht in een tijdperk waarin uitspraken eindeloos digitaal nagalmen met een beroep op de vrijheid van meningsuiting.
‘Dit kunnen beelden en/of geluiden zijn met riskante gevolgen.’
Coops reflecteert op de technologische ontwikkelingen en hoe deze de informatiestroom hebben getransformeerd. ‘Via social media, etc. kan in rap tempo een grote hoeveelheid informatie worden verspreid. Dit zorgt ervoor dat uitingen snel een groot bereik kunnen hebben; daarvoor hoef je geen gerenommeerd nieuwsmedium te zijn.’ In dit verband kan gedacht worden aan juicekanalen. ‘Juicekanalen publiceren soms content op basis van één of enkele anonieme bronnen – met alle gevolgen van dien.’ In die zin is dit een voorbeeld waaruit volgt dat de technologie invloedrijk is. Ook wijst hij op fake news en deepfakes. ‘Dit kunnen beelden en/of geluiden zijn met riskante gevolgen, omdat ze bijvoorbeeld kunnen worden gebruikt om te misleiden.’ Deze uitingen betreffen niet de traditionele vorm van onrechtmatig handelen; op zich kom je ver met het inroepen van auteursrechten, naburige rechten, privacyrechten en het portretrecht – maar dit vergt wel de nodige creativiteit bij handhaving.
Balanceren op digitale draad
Het gesprek spitst zich toe op de Digital Services Act (DSA). Coops spreekt over de complexiteiten rond het bepalen van onrechtmatige content op online platforms, en wanneer voor hen de verplichting bestaat content te verwijderen. Hij legt uit dat de DSA niet regelt wat materieel als onrechtmatig wordt gekwalificeerd, maar dit overlaat aan de lidstaten zelf. Coops licht toe dat het in Nederland zo geregeld is dat iets ‘onmiskenbaar onrechtmatig’ moet zijn, voordat de plicht ontstaat voor een online platform om content te verwijderen. Dit lijkt een grijs gebied, maar in ieder geval moet je niet in redelijkheid kunnen twijfelen over de onrechtmatigheid van de content. ‘De drempel is dus best wel hoog voor een platform om de content te gaan verwijderen.’
‘En daar heeft de democratie baat bij.’
Ook hier speelt de vrijheid van meningsuiting weer een belangrijke rol. Coops benadrukt het principe, onder andere vastgesteld in het Sunday Times-arrest, dat de vrijheid van meningsuiting ook uitlatingen omvat die in staat zijn ‘to offend, shock or disturb’. De vrijheid van meningsuiting verbiedt dus geen uitspraken die choqueren of aanstoot geven. ‘En daar heeft de democratie baat bij.’ Coops meent dat je de verantwoordelijkheid om de onrechtmatigheid te toetsen en actie te ondernemen in beginsel niet (te veel) bij een platform moet neerleggen; zij maken die content niet maar de gebruikers doen dit. Dan zou er volgens hem te veel worden weggehaald. ‘En dat botst dan weer onder andere met de vrijheid van meningsuiting.’ Coops herinnert ons eraan dat hoewel technologie onze manier van communiceren en reguleren transformeert, de principes van vrijheid van meningsuiting tijdloos blijven.
