Mariëlle Bruning is een leidende autoriteit op het gebied van het jeugdrecht. Haar indrukwekkende carrière begon met de studies Rechtsgeleerdheid en Cultuurwetenschappen in Maastricht. Tijdens de master Strafrecht ontdekte zij haar passie voor de rechten van jeugdigen. Door een advertentie in een landelijke krant kwam zij terecht bij een promotietraject over kinderbeschermingsmaatregelen. Het thema kinderbeschermingsmaatregelen heeft haar sindsdien gegrepen. Naast haar academisch werk speelde Bruning een cruciale rol in de praktijk, onder meer bij Bureau Jeugdzorg en kinderrechtenorganisatie Defence for Children. Zij begeleidde op dat moment ook de beruchte Savanna-zaak. Twintig jaar geleden werd zij hoogleraar aan de Universiteit Leiden, en later fulltime hoogleraar Jeugdrecht. Bruning heeft hier samen met een team van collega’s de master Jeugdrecht opgezet. In dit interview neemt zij ons mee in het bewogen rechtsgebied en de diverse onderzoeken die zij heeft gedaan.
Oversteekbrigade
Binnen het Nederlandse jeugdrecht verontrust Bruning zich over de jeugdzorg. Deze zorg is er ook voor kinderen met een migratieachtergrond die in Nederland worden opgevangen. Dit is ook terug te zien in de rapporten van het Kinderrechtencomité. ‘We hebben in Nederland een heel ingewikkeld systeem met veel schakels in de keten’, vervolgt Bruning.
‘Kinderen gaan dan steeds meer de jeugdbescherming in, want dan krijgen ze tenminste hulp’
Bruning heeft eerder een noodkreet uitgeroepen met betrekking tot de voorrang van kinderen met een kinderbeschermingsmaatregel. ‘Als je roept dat het slecht gaat, dan moet je ook met een oplossing komen.’ Zij heeft zich altijd hard gemaakt voor kinderen die het meest onveilig zijn, de meeste problemen hebben en waar niemand voor opkomt. Dit zijn de kinderen die in de jeugdbescherming zitten, of in ieder geval moeten zitten. Ouders die zich goed weten uit te drukken binnen de vrijwillige jeugdhulp, zijn vaak op de hoogte van waar ze deze hulp kunnen vinden. De kinderen waar niemand zich meer druk om maakt, zitten klem. Díe groep, waarvoor de overheid volgens internationale mensenrechten bescherming moet bieden, zou prioriteit moeten krijgen. Dit brengt echter ook moeilijkheden met zich mee. ‘Kinderen gaan dan steeds meer de jeugdbescherming in, want dan krijgen ze tenminste hulp’, legt Bruning uit.
Kletskous
Bruning heeft voor het Wetenschappelijk Onderzoek- en Datacentrum (WODC) een multidisciplinair onderzoeksplan geschreven met betrekking tot het hoorrecht en de procespositie van minderjarigen. Met trots kijkt zij hierop terug. ‘Het onderzoek laat zien dat verschillende disciplines elkaar kunnen versterken en elkaar kunnen helpen bij juridische zaken’.
‘Het is belangrijk dat zij het gevoel hebben dat zij mee mogen doen’
Op grond van artikel 809 van het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering moeten rechters minderjarigen vanaf twaalfjarige leeftijd uitnodigen om gehoord te worden. De rechter kan kiezen of kinderen onder de twaalf jaar worden uitgenodigt. Vanuit juridisch perspectief wordt graag een vaste leeftijd gezien, terwijl vanuit gedragswetenschap vooral wordt gekeken per kind wanneer het er klaar voor is. Volgens Brunings rapport moet de leeftijd worden verlaagd naar acht jaar. Dit is vooral gebaseerd op ontwikkelingspsychologisch onderzoek en pedagogisch onderzoek. Kinderen kunnen vanaf acht jaar al op een vrij goede manier zeggen wat zij vinden. ‘Het is belangrijk dat zij het gevoel hebben dat zij mee mogen doen’, vertelt Bruning. Het niet-meedoen leidt tot negatieve effecten, ook in het brein. Daarbij blijkt dat veel mensen die te maken hebben gehad met het hoorrecht van kinderen onder de twaalf jaar, aangeven dat zij hier behoefte aan hebben.
De politiek is terughoudend geweest over dit rapport. In de uitvoeringspraktijk heeft het echter wel effect gehad. Rechtbanken en de gerechtshoven hebben het serieuzer genomen. Zij willen dan ook daadwerkelijk de leeftijd verlagen naar acht jaar. Vanaf 1 januari 2025 gaan alle rechtbanken in Nederland kinderen vanaf acht jaar horen. De gerechtshoven hebben dit in het afgelopen jaar reeds ingevoerd. ‘Dat komt naar mijn mening echt rechtstreeks voort uit ons rapport’, aldus Bruning.
‘Ik zal er toch echt voor blijven pleiten dat kinderen meer ondersteuning krijgen’
Bruning vertelt ook over de Eindevaluatie Wet herziening kinderbeschermingsmaatregelen. Hierin wordt door haar aanbevolen dat ouders en kinderen een advocaat krijgen in het licht van equality of arms: ouders en kinderen staan veel zwakker. De minister heeft dit direct aangepakt door ouders bij uithuisplaatsing een advocaat toe te wijzen. Bruning vindt het echter wel jammer dat deze advocaten voor kinderen niet zijn toegewezen. ‘Ik zal er toch echt voor blijven pleiten dat kinderen meer ondersteuning krijgen.’
Woordenschat
Bruning is daarbij ook rechter-plaatsvervanger bij de Rechtbank Amsterdam, vooral bij jeugdstrafrecht. Dit doet zij in de meervoudige kamer waar de zwaarste strafbare feiten voorbijkomen. ‘Zaken als gewapende overvallen, explosies, maar ook poging doodslag met messen komen onder andere vaker voor’, vervolgt Bruning. Vanaf je twaalfde kan je strafbaar zijn, dus onder deze leeftijd kom je niet in aanraking met het jeugdstrafrecht. Hier ligt de leeftijdsgrens dus anders. Vaak hebben deze verdachten wel een lager IQ. Rechters proberen op de zitting zo veel mogelijk aan de verdachte(n) uit te leggen. Dit is echter niet hetzelfde als gehoord worden. Bovendien moet de verdachte de hele strafzitting bijwonen en komen er juridische elementen aan bod die ingewikkeld zijn om uit te leggen.
Bruning sluit af met een tip voor de huidige rechtenstudenten. Doe waar je het meest blij van wordt. Er komen zoveel mooie kansen voorbij, grijp die echt aan. Kies waar je geïnteresseerd in bent en niet waar je een betere baan krijgt. ‘Als je kiest waar je passie ligt, dan weet ik zeker dat je talenten daar het beste tot hun recht komen.’
