Eind jaren ’90 werd Machiel Salomons, internationale mensenrechtenjurist, door het UNHCR geplaatst in Guinee, West-Afrika. Ter plaatse werd hij geconfronteerd met grove mensenrechtenschendingen: ledematen werden afgehakt en door gebrek aan adequate medische voorzieningen stierven dagelijks zo’n tien tot vijftien mensen. De daders? Gedrogeerde jongeren van de Revolutionary United Front, die gedwongen werden hun moed op een gruwelijke manier te bewijzen. Salomons en zijn team hebben in totaal 116 gevallen van verminking in detail weten te documenteren en uiteindelijk maakte geweld plaats voor verzoening. Nu, ruim 20 jaar later, bekleedt Salomons niet langer een functie bij het UNHCR, maar blijft hij zich inzetten voor vluchtelingen en andere kwetsbaren in onze samenleving. Wij spreken hem in zijn Amsterdamse woonkamer, waar hij een boekje opendoet over de wereld van mensenrechten en vluchtelingen.
Van Amsterdam naar Afrika
Machiel Salomons werd tijdens zijn studie rechten direct gegrepen door het internationale recht. Hij realiseerde zich dat hij met deze richting geen meester in de rechten kon worden. “Dat interesseerde me eigenlijk niet. Ik wilde iets studeren wat me bezighield, wat me pakte. Daar heb ik nooit spijt van gehad.” Na een succesvolle stage bij de Verenigde Naties (VN) in New York, wist Salomons na zijn afstuderen een baan binnen te slepen bij het ministerie van Buitenlandse Zaken. Vervolgens is hij gestart met het Junior Professional Officer programme van de VN. Door een budgettekort werd hij helaas niet bij het UNHCR, maar bij het World Food Programme in Rome geplaatst. Salomons kon uiteindelijk de transfer naar het UNHCR maken, waar hij werd aangesteld als Hoofd van de afdeling Juridische Bescherming in West- en later Zuidelijk Afrika. Uiteindelijk werd hij in drie verschillende landen benoemd als UNHCR vertegenwoordiger. Zo kon hij zijn kennis over het vluchtelingen- en asielrecht in praktijk brengen.
Beperkte instrumenten
Het lastige bij internationale mensenrechten in de praktijk is waar de scheidslijn tussen internationale rechten en internationale betrekkingen ligt. “Dat is altijd de key question”, stelt Salomons. In het VN Handvest is uitdrukkelijk de soevereiniteit van staten verankerd, wat interveniëren bemoeilijkt. “Als het gaat om het aanpakken van mensenrechtenschendingen zijn er toch beperkte instrumenten beschikbaar.” Maar het is niet onmogelijk. Het internationale recht is namelijk springlevend en constant in ontwikkeling. “Met de afzetting van Sadam Hussein is een begin gemaakt aan de doctrine dat als de mensenrechtenschendingen zodanig zijn dat het niet meer toelaatbaar is, een zaak kan worden gemaakt voor een interventie.” Ook het principe van universaliteit speelt een rol. Individuen die zich schuldig hebben gemaakt aan mensenrechtenschending kunnen niet alleen in het land van oorsprong, maar ook in andere landen worden vervolgd.
“Je kan niet zomaar willekeurig mensen vermoorden.”
Volgens Salomons moet je naar de juridische aspecten kijken als je echt iets teweeg wil brengen. Hij vertelt over het Internationale Strafhof (ICJ) in Den Haag. Een van de vier bronnen van het internationale recht is jurisprudentie van de tribunalen en internationale gerechtshoven. Het werk van het ICJ is daar een ontzettend belangrijk onderdeel van. Daar vindt een systematisch verslag plaats van historische ontwikkelingen van mensenrechtenschendingen. “De effecten worden zo langzamerhand zichtbaar”, vertelt Salomons. “Ik heb veel in Afrika gewerkt en je ziet toch dat het impact begint te hebben. Je kan niet zomaar willekeurig mensen vermoorden. Uiteindelijk kan het leiden tot arrestatie, veroordeling en opsluiting.”
Het politieke spel
Salomons is regelmatig uitgezonden naar oorlogsgebieden, waar hij de grondsituatie moest evalueren. Die rapporten werden gepubliceerd in het public domain, waardoor je enorm moest oppassen met wat je schreef, vertelt hij. “Als je te kritisch was, dan zou het staatshoofd daar problemen in kunnen zien. Je moet altijd heel erg diplomatiek zijn en de ruimte laten voor verbetering.” Salomons is altijd bereid geweest het diplomatieke spel te spelen, maar op het moment dat hij geconfronteerd werd met een situatie die hij niet kon verenigen met zijn principes, rapporteerde hij het gewoon. “Ik heb wel het gevoel gehad dat ik daardoor ontslagen zou worden, maar ik was van mening dat ik daar was om de mensenrechten te verdedigen. Apres nous le deluge, laten we maar zeggen.”
“Als ze blijven, worden ze vermoord, gemarteld, en in de gevangenis gezet.”
Het vluchtelingenvraagstuk is een politiek gevoelig onderwerp, waarbij de emoties vaak hoog oplopen. “De opkomst van populistische partijen die onder het mom van ‘houd Nederland rein’ of iets dergelijks oproepen tot het dichthouden van de grenzen, baart mij zorgen.” Salomons vertelt ons wel dat het dichtgooien van de grenzen juridisch niet mogelijk is, omdat er een verplichting bestaat vluchtelingen toe te laten op basis van zowel het (bindende) VN Vluchtelingenverdrag, als van Europese richtlijnen en wetgeving. Daarnaast benadrukt hij het verschil tussen migranten en vluchtelingen. Een migrant heeft de keus. “Maar daarvoor is het vluchtelingenverdrag niet bedoeld. Echte vluchtelingen hebben geen keus. Als ze blijven, worden ze vermoord, gemarteld, en in de gevangenis gezet. Zij moeten wel weg.” Voor die mensen moet de grens altijd openblijven, betoogt hij. “En dat is tot nu toe gelukt.”
United way or the Highway
In 2017 is Salomons bij het UHCR vertrokken, maar is niet van plan om achter de geraniums te gaan zitten. “Het fijne van met pensioen zijn is dat je je kan concentreren op allerlei dingen die je leuk vindt.” Bij terugkomst werd hij gevraagd om het Nederlandse kantoor van United Way op te zetten: een internationale charitatieve organisatie die problemen in de samenleving identificeert. Zo houdt de organisatie zich in Nederland onder andere bezig met vluchtelingen integratie . Met name vrouwelijke vluchtelingen lijken achtergesteld te worden. United Way probeert deze vrouwen op hun rechten en mogelijkheden te wijzen. “Het uiteindelijke doel is natuurlijk om deze vrouwen aan een baan te helpen.” In de praktijk brengt het een hoop moeilijkheden met zich mee. Zo is het echtscheidingspercentage bij vluchtelingengezinnen ontzettend hoog. Vluchtelingengezinnen krijgen maar één keer een woning toegewezen door de Nederlandse staat. Het is dan ook de vrouw die als gevolg van de scheiding op straat wordt gezet. “Het is een enorme uitdaging, maar we doen het gewoon.”
