Een klokkenluider is iemand die misstanden binnen een bedrijf of organisatie aan de kaak stelt. Hoewel een integere en maatschappelijk verantwoorde manier van ondernemen steeds belangrijker wordt, krijgen klokkenluiders in ons land lang niet altijd de benodigde bescherming. De huidige Nederlandse wet volstaat bovendien niet. In 2019 heeft de Europese Commissie een richtlijn ingevoerd die de positie van klokkenluiders dient te verbeteren. Oud-minister van Binnenlandse Zaken Ollongren had deze richtlijn afgelopen jaar al moeten implementeren. Dit is echter niet gebeurd, waardoor Nederland een fikse boete boven het hoofd hangt. Het wetsvoorstel ligt er al een tijdje, maar of en wanneer dit voor verbetering zal zorgen, is de vraag.
Vuile was
Wellicht dat men bij een klokkenluider voornamelijk denkt aan grote internationale schandelen met betrokkenen als Edward Snowden en Julian Assange. Maar ook in ons kleine kikkerlandje doen zich misstanden voor die door klokkenluiders aan het licht worden gebracht. Dit wordt door werkgevers echter vaak niet in dank afgenomen. Organisaties gaan geregeld het gevecht aan met een ‘vervelende’ werknemer die hun vuile was buiten hangt. Daarnaast kan het traject waar een klokkenluider in belandt, mentaal heftige gevolgen hebben. Klokkenluiders kampen bijvoorbeeld met gevoelens van buitensluiting, angst, symptomen van PTSS en financiële schade. Zo droeg deze problematiek eraan bij dat een manager bij de Nederlandse Zorgautoriteit in 2014 een einde aan zijn leven maakte, nadat hij interne problemen en misstanden bij zijn toenmalige werkgever, tevergeefs, aan de kaak stelde.
Twee voor twaalf
Sinds 2016 geldt de Wet Huis voor Klokkenluiders waarin de mogelijkheden voor, en de bescherming van werknemers die een misstand willen melden, worden geregeld. Deze wet beoogt voornamelijk te behoeden dat klokkenluiders door hun werkgevers benadeeld worden. Het onafhankelijke bestuursorgaan, Huis voor Klokkenluiders, adviseert daarnaast werknemers die een melding willen maken. Ook doen zij onderzoek naar misstanden en stimuleren ze instellingen hun integriteit te bewaken. Helaas resulteert dit lang niet altijd in het gewenste resultaat. Uit onderzoek blijkt namelijk dat het Huis voor Klokkenluiders jaarlijks niet meer dan twee of drie onderzoeken afrondt. Daarnaast blijkt dat hun laatst gepubliceerde onderzoek op basis van een ruim zes jaar oude melding was. Het idee dat klokkenluiders zich vaak niet beschermd en serieus genomen voelen, lijkt dus niet vergezocht.
Ding dong, de …?
De Europese Richtlijn en het bijbehorende wetsvoorstel voor de Wet Bescherming Klokkenluiders leek daarom als een geschenk uit de hemel te komen vallen. Deze richtlijn had al in december 2021 geïmplementeerd moeten worden, maar is nog niet door het parlement behandeld. Daarnaast blijkt oud-minister Ollongren niet alleen nalatig te zijn in de implementatie, ook de inhoud van het wetsvoorstel lijkt weinig zoden aan de dijk te zetten. Critici zijn van mening dat Ollongren een ingewikkeld en onbegrijpelijk wetsvoorstel heeft ingediend, vol met onjuiste interpretaties van het Europees recht. Daarnaast blijken adviezen van het Huis voor Klokkenluiders en van non-profit organisatie Transparency International te zijn genegeerd. De Europese Commissie heeft Nederland inmiddels officieel in gebreke gesteld, waardoor er een infractieprocedure is gestart. Dit kan betekenen dat er een boete van minimaal drie miljoen euro en een dwangsom van zo’n 200.000 euro per dag kan worden opgelegd.
Zwaard van 3 miljoen
Huidig minister Bruins Slot heeft inmiddels gereageerd en lijkt de situatie serieus te willen aanpakken. Ze geeft aan graag in gesprek te gaan met EU-commissaris Reynders. Hiermee wil onze minister bereiken dat Nederland de tijd krijgt zorgvuldig een wet te maken die zowel goede implementatie van de EU-klokkenluidersrichtlijn, als vergaande verbetering van de positie van klokkenluiders inhoudt. Ze geeft daarbij ook aan serieus in te gaan op adviezen van de betrokken organen en zo snel mogelijk tot een aangepast wetsvoorstel te komen. De wil is er, hopelijk ook snel de uitvoer. Maar dat zal vast goedkomen, nu we het drie miljoen kostende zwaard van Damocles boven ons hoofd hebben bungelen.
