Momenteel zijn er drie zaken aanhangig omtrent klimaatbeleid bij het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (hierna: EHRM). Voorloper van onderhavige zaken is de Urgenda-zaak uit 2019. Daarin oordeelde de Hoge Raad dat de Nederlandse overheid de verantwoordelijkheid heeft burgers te beschermen tegen klimaatverandering. Gaat dit belangrijke arrest ook gelden voor de hele Europese Unie en landen daarbuiten? Het volgende vraagstuk staat centraal in alle drie de zaken: ‘Is er sprake van mensenrechtenschending indien een overheid zich niet houdt aan klimaatdoelen?’ Ingeval er bevestigend wordt geantwoord, heeft dit gevolgen voor de reikwijdte van het klimaatbeleid van de betrokken landen.
Senioren halen junioren in
Naast Exctinction Rebellion, Greenpeace en Just Stop Oil, leggen nu onder andere de Klimaseniorinnen het vuur aan de schenen. Waar men denkt dat klimaatactivisme meer is weggelegd voor de jongere generatie, nemen senioren uit Zwitserland het heft in eigen hand in deze eerste zaak. Het gaat om een groep van tweeduizend oudere vrouwen die betogen dat hun leven gevaar loopt door de opwarming van de aarde. Ouderen kunnen niet goed tegen warmte. Tijdens hittegolven is er sprake van oversterfte onder ouderen. Door klimaatverandering zullen er meer periodes van extreme warmte zijn. Tijdens afgelopen hittegolven konden de vrouwen minder naar buiten en werden ze minder actief. Hierdoor ervaren ze niet alleen fysieke, maar ook mentale problemen. Zwitserland lijkt op het eerste gezicht veel te doen aan klimaatverandering. Dit is niet helemaal waar, aangezien er vooral op lokaal niveau veel wordt gedaan. Daarnaast zie je in Zwitserland weinig zonnepanelen op de daken.
Passende maatregelen
Naar aanleiding hiervan proberen de klimaatactivisten, die worden ondersteund door Greenpeace, de Zwitserse overheid via het Hof aan te zetten tot strenger beleid. Ze hopen dat concrete doelen in een tijdschema worden opgelegd aan de overheid. Nog nooit eerder behandelde het EHRM een klimaatzaak tegen de Zwitserse gezagsdragers. De Klimaseniorinnen zijn van mening dat artikelen 2 en 8 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (hierna: EVRM) worden geschonden. Deze artikelen garanderen respectievelijk het algemene recht op leven en het recht op privé- en familieleven. Hieruit volgt dat overheden ‘redelijke en passende maatregelen’ moeten nemen om individuen te beschermen. Voor een schending van mensenrechten schrijft het EHRM voor dat partijen altijd een persoonlijk en direct slachtoffer moeten zijn. De Zwitserse overheid stelt daarentegen al specifieke maatregelen te nemen om de oorzaken van hittegolven terug te dringen en zelfs naar nul te brengen in 2050. De overheid betwijfelt daarom of de Klimaseniorinnen ontvankelijk moeten worden verklaard en worden gezien als persoonlijke en directe slachtoffers van de klimaatverandering.
Brandende kwestie
In de tweede zaak beroept Franse Europarlementariër Damien Carême zich op dezelfde gronden als de groep Zwitserse vrouwen. De oud-burgemeester vindt dat zijn privé-en familieleven wordt verstoord. Door de zeespiegelstijging loopt hij het risico dat zijn huis aan zee overstroomt. Het EHRM moet nu bepalen of zijn klacht ontvankelijk wordt verklaard.
Over de derde zaak tegen de Portugese overheid, overige EU-lidstaten, Noorwegen, Rusland en het Verenigd Koninkrijk wordt later dit jaar beslist. Portugese jongeren voeren aan dat door laks klimaatbeleid hun gezondheid in het geding komt. Ze lijden onder de negatieve gevolgen van de bosbranden die daar sinds 2017 woeden. Volgens hen vloeit dit voort uit het broeikaseffect. Door de branden slapen ze slechter en hebben ze last van ademhalingsproblemen. Daarnaast moeten ze regelmatig binnen blijven wat zijn weerslag vindt op hun mentale gezondheid.
Veld winnen?
Bovenstaande zaken zijn allemaal doorverwezen naar de Grote Kamer, bestaande uit zeventien rechters. Doorverwijzing naar de Grote Kamer gebeurt enkel onder uitzonderlijke omstandigheden. Een reden zou kunnen zijn dat er ernstige twijfels bestaan over de wijze waarop het EVRM op een bepaald punt moet worden uitgevoerd. De uitspraak van het EHRM is een principiële. De uitspraken in deze drie zaken hebben mogelijk gevolgen die verder strekken dan individuele arresten. Landen kunnen namelijk op grond hiervan aangesproken worden op hun beleid. De uitspraken kunnen ook handvatten bieden voor toekomstige vergelijkbare zaken. Normaliter doet het Hof na gemiddeld drie jaar uitspraak, maar vanwege de urgentie wordt er gestreefd naar een uitspraak binnen een jaar. Hopelijk komt dit op tijd voor de Klimaseniorinnen.
