Waar de Founding Fathers de democratie in de Verenigde Staten bouwden met het oog op de zwakten van eerdere democratieën, is deze niet bestand tegen populisme. Met de winst van Donald Trump loopt men namelijk wederom in een populistische fuik. Hoewel een democratie bestendig lijkt tegen vormen van weerstand, bevindt de Amerikaanse rechtsstaat zich momenteel op wankele voet. Hiervoor waarschuwt Kenneth Manusama, volkenrechtjurist, schrijver en deskundige in het Amerikaanse staatsrecht. Samen met Amerikanist Manusama gaan wij in gesprek over de Verenigde Staten en hun kwetsbare democratie.
Dovemansoren
Voor Manusama was 2024 een bewogen jaar. Door wellicht de meest bizarre verkiezingstijd ooit, was het een hectische periode voor de expert in het Amerikaans staatsrecht. Hij vertelt dat Trump in zijn eerste ambtstermijn allerlei ongeschreven constitutionele normen heeft geschonden. Zijn winst zou een ramp zijn voor de democratie en rechtsstaat, aldus Manusama. Hij stond dan ook niet onbevooroordeeld in de verkiezingsstrijd. ‘Ik probeer al lange tijd aan de man te brengen hoe gevaarlijk zijn winst zou zijn, maar stuitte op dovemansoren. Manusama stelt dat men denkt dat het wel mee zal vallen, maar hij is van mening dat Trump heel serieus moet worden genomen. Hij verwijst naar de plannen die zijn neergestreken in Project 2025, een verzameling aan conservatieve verontrustende beleidsvoorstellen. Hoewel Trump heeft gezegd hier niets mee te maken te hebben, gelooft Manusama dit niet. ‘Er is een gedetailleerd beleidsplan opgesteld, dat nu tot uitvoering kan komen.’
Achterkamerpolitiek
Trump heeft zowel in de Senaat als in het Huis van Afgevaardigden een meerderheid. Doordat de democraten buitenspel zijn gezet, betekent dit dat zijn plannen makkelijk kunnen worden doorgevoerd. Of men kan vertrouwen op de ingebouwde checks and balances van het democratische stelsel? ‘Checks and balances werken alleen als de personen aan het roer loyaal zijn aan de wet. Trump heeft al bewezen dit niet te zijn.’ Manusama vertelt dat Trump van plan is onafhankelijke ambtenaren te vervangen door loyalisten. Normaliter worden kabinetsposities en ministerposten door de Senaat toegewezen. Dit gebeurt via openbare hoorzittingen. Er zijn echter twee uitzonderingen op de regel: als de Senaat in reces is of wanneer er sprake is van buitengewone omstandigheden.
‘Ongeschreven normen en waarden zijn geen normen en waarden voor Trump’
Manusama vertelt dat Trump al plannen heeft met de Senaat de recesbevoegdheid te gaan misbruiken. Dit betekent dat hoge functionarissen geen openbare hoorzitting hoeven te doorstaan en de publieke controle dus wegvalt. Overigens kan Trump ook zelf bepalen of er sprake is van buitengewone omstandigheden. Manusama vervolgt dat in de Verenigde Staten veel recht geworteld is in ongeschreven staatsrechtelijke normen. Dat vele normen en waarden niet gecodificeerd zijn, laat zien dat er wordt uitgegaan van een bestuurder die te goeder trouw is. Te goeder trouwe bestuurders eren immers ook ongeschreven normen en waarden. ‘Maar ongeschreven normen en waarden zijn geen normen en waarden voor Trump’, aldus Manusama.
Federalistische frictie
De Verenigde Staten vormen een unie van staten. Dit betekent dat staten over een eigen wettelijke bevoegdheid beschikken. Volgens de grondwet bezit de federale overheid in theorie weinig macht, vertelt Manusama. ‘De afgelopen eeuw is de macht echter enorm uitgebreid, op hele dunne basis. Een paar woorden in de grondwet vormen de basis voor enorm veel wetgeving.’ De zogeheten Commerce Clause geeft de federale overheid het recht om interstatelijke commercie te regelen. Op deze clausule worden echter wetten over gezondheid, bestuur en voeding gebaseerd. ‘Doordat zowel de federale overheid als de staten besturen, zorgt dit voor frictie’, aldus Manusama. Hij vertelt dat deze frictie waarschijnlijk toeneemt met de winst van Trump. Wanneer Trump omstreden wetten wil invoeren, kan het zo zijn dat bepaalde staten dit weigeren. Hierdoor verwacht Manusama dat de macht van de federale overheid met de winst van Trump mogelijk weer zal afnemen en meer zal verschuiven richting de staten.
Als de dood voor woke
Hoe het kan dat Trump toch weer president is geworden en waar het mis ging bij Harris? ‘Haar verkiezingsboodschap was verkeerd’, aldus Manusama. Harris’ boodschap was progressief en inclusief, gericht op woke en de LGBTQI+-stroming. De Republikeinen speelden hier genadeloos op in. Zij frameden het wokisme als een vijand die persoonlijke vrijheden en tradities zou ondermijnen, aangejaagd door de Democraten. ‘Het idee van mannelijkheid staat op de tocht. Mannen zijn bang hun mannelijkheid te verliezen.’ Deze angst is een reactie op demografische en culturele verschuivingen die de macht van de traditionele man zogenaamd verder zouden uithollen.
‘’Mede uit angst een stukje identiteit te verliezen, hebben mensen gestemd op een president met antidemocratische waarden.’’
‘Wat logischerwijs dan niet helpt is het feit dat Harris een zwarte vrouw is’, aldus Manusama. Hij legt uit dat geen bevolkingsgroep in Amerika zo onderdrukt is geweest als de zwarte vrouw. ‘Harris tegenover Donald Trump zetten met zijn anti-woke agenda is als een lap op een rode stier.’ Trump omringde zich in zijn campagne juist door mannen als Joe Rogan en Jake Paul, die het klassieke beeld van ‘mannelijkheid’ belichamen. Het verkiezingsdebat lijkt dus al lang niet meer over beleid te gaan, maar over identiteit. Manusama vertelt verder: ‘Trump refereert met zijn populistische boodschap MAGA aan een Amerika dat nooit heeft bestaan: een wild westen waar de witte man alle macht heeft. Uit de verkiezingsuitslag blijkt dat mede uit angst een stukje identiteit te verliezen, mensen hebben gestemd op een president met antidemocratische waarden.’
