25 september 2024 kondigde minister van Buitenlandse Zaken Caspar Veldkamp aan dat Nederland een procedure is gestart tegen Afghanistan. Samen met Duitsland, Canada en Australië houdt Nederland het land verantwoordelijk voor het niet naleven van wetgeving over vrouwenrechten. In eerste instantie proberen zij via arbitrage een oplossing te vinden voor het conflict. Mocht dat niet slagen, kan de zaak aan het Internationaal Gerechtshof in Den Haag voorgelegd worden. Experts achten het niet waarschijnlijk dat Afghanistan zelf met constructieve voorstellen zal komen. Onlangs onderhandelden de Verenigde Naties met Afghanistan over het stopzetten van internationale sancties. Daarbij gingen ze in op de eis van Afghanistan dat er geen Afghaanse vrouwen aan tafel zouden zitten.
Vrouwenrechten onder druk
In augustus 2021 greep de Taliban de macht in Afghanistan. Dit gebeurde nadat internationale troepen van onder andere de NAVO en de Verenigde Staten zich terugtrokken uit het land. Alhoewel de Taliban zich in eerste instantie publiekelijk een minder extremistische positie innam, bleek al snel dat de maatschappelijke positie van vrouwen in het geding zou komen. Veel van de rechten en vrijheden, die vrouwen in de twee decennia voor de machtsgreep hadden verkregen, werden hen afgenomen. Sinds vier jaar worden vrouwen geweerd uit het openbare leven, inclusief educatiemogelijkheden en de meeste banen. Sinds 2023 is de situatie nog erbarmelijker geworden. Vrouwen zijn niet meer vrij om te gaan waar zij willen, moeten hun gezicht bedekken in openbare ruimten en hebben een mannelijke metgezel nodig wanneer zij ‘verre’ afstanden willen afleggen. Een maand geleden voerde de Taliban nog een nieuwe wet in met als strekking dat vrouwen niet in het openbaar mogen zingen of praten.
Juridische schendingen
Afghanistan heeft zich in 2003 verbonden aan het VN-Vrouwenverdrag, twee jaar nadat de vorige Taliban-regering werd afgezet. Dit verdrag heeft als doel het uitbannen van discriminatie van vrouwen en het bevorderen van gelijkheid tussen mannen en vrouwen. Daarnaast verplicht het verdrag de staten tot het nemen van maatregelen die gelijke rechten en kansen bevorderen. Verder moeten staten op basis van het verdrag vrouwenrechten actief beschermen. De gebeurtenissen en wetgevingen in Afghanistan van de afgelopen jaren lijken niet met dit verdrag verenigd te zijn. Al eerder werden de maatregelen door andere landen veroordeeld in de VN-Veiligheidsraad. Hierbij is tekenend dat zowel China en Rusland als de Verenigde Staten de acties van de Taliban afkeurden. China en Rusland hebben namelijk de afgelopen jaren juist de banden met de Taliban verbeterd.
De zaak die nu is aangespannen draait juridisch gezien om het schenden van het VN-Vrouwenverdrag. De aangeklaagde moet in een dergelijke procedure in eerste instantie de kans krijgen om binnen zes maanden de status van vrouwenrechten te verbeteren. Als Afghanistan dan geen aanzienlijke maatregelen heeft getroffen, kunnen de aanklagende landen naar het Permanente Hof van Arbitrage stappen. Indien hier ook geen oplossing uitkomt zal de zaak naar het Internationaal Gerechtshof gestuurd worden. Professor Internationaal Recht André Nollkaemper van de Universiteit van Amsterdam geeft de arbitrage weinig kans van slagen. Volgens hem heeft de Taliban nog weinig reden gegeven om te kunnen verwachten dat zij mee zullen doen met het internationale juridische spel. Wanneer er uiteindelijk een uitspraak komt, kan dit wel degelijk gevolgen hebben. Ondanks dat het Taliban regime tamelijkgeïsoleerd is, geeft het de afgelopen jaren meer blijk van behoefte aan diplomatieke relaties. Vooral druk vanuit China en Rusland zou hierbij kunnen helpen.
Hoop binnen internationale organisaties
Het is onduidelijk welke gevolgen de rechtsgang zal hebben en hoe dit de positie van vrouwenrechten in Afghanistan zal beïnvloeden. Voor Afghanistan zou het de eerste keer zijn dat zij veroordeeld worden voor deze schendingen, wat symbolisch van groot belang kan zijn in het internationale recht. Vanuit mensenrechtenorganisaties wordt er positief gereageerd op de zaak, met de hoop dat dit druk zal uitoefenen op de Taliban om hun beleid te herzien. Zo noemt Amnesty International het een welkome stap en benadrukt dat internationale actie cruciaal is om de rechten van vrouwen in Afghanistan te waarborgen.
