Het zal je niet zijn ontgaan: alle samenkomsten van drie of meer uit verschillende huishoudens zijn verboden. Toch worden er nog wel huisfeestjes en andere bijeenkomsten georganiseerd. Minister Grapperhaus werd er tijdens een van de persconferenties terecht boos van: ‘Je bent een aso als je nu een huisfeest geeft’. Ook ik zie nog steeds de balkonborrels, ‘Quarantine & Chill’-sessies en dinerdates op mijn tijdlijn voorbij komen. Hoe zijn de maatregelen te handhaven? Daarvoor zijn juridische instrumenten nodig, dat is duidelijk. Echter, mogen deze zo ver gaan dat burgers op basis van mobiele data op hun locatie gecontroleerd kunnen worden?
De Europese Commissie heeft zichzelf al uitgenodigd
De Europese Commissie wil dat telecomproviders geanonimiseerde mobiele metadata gaan verstrekken om de verspreiding van het coronavirus te analyseren en te bestrijden. Eurocommissaris voor interne markt, Thierry Breton, had eerder hierover met telecomproviders en branchevereniging GSMA gesproken. De gegevens zouden volgens Breton moeten worden verstrekt op een manier die volledig voldoet aan de Algemene verordening gegevensbescherming (AVG) en de ePrivacy Verordening. In dit kader heeft de European Data Protection Board onlangs benadrukt dat locatiegegevens moeten worden geanonimiseerd of dat voorafgaand toestemming moet worden verkregen. Acht grote Europese telecombedrijven, waaronder Vodafone, hebben inmiddels toegezegd dat ze de benodigde gebruikersdata door zullen spelen aan de Europese Commissie. Zo zou de EU de verspreiding van het virus in de gaten kunnen houden.
De geanonimiseerde mobiele metadata zouden dus niet worden gebruikt om mensen op de voet te volgen. Met de gegevens kan de overheid in de gaten houden of mensen zich houden aan de strenge maatregelen die gelden in deze coronatijden. Als bijvoorbeeld blijkt dat te veel mensen zich ophouden op het strand, dan blijkt dat meteen uit de data. Maar ook jouw feestje staat op de kaart. Op deze informatie kan de politie anticiperen en boetes uitdelen. Zoals al gebeurd is: er zijn boetes uitgedeeld voor het geven van een huisfeest. Op deze manier weet de overheid nog preciezer wat en wie zich achter jouw voordeur schuilhoudt. Het is zelfs mogelijk mensen die positief getest zijn op corona, in de gaten te houden: houden ze zich wel aan hun quarantaine? Dit gebeurt in Zuid-Korea.
Nederland werkt nog niet mee
In Nederland kan dit nog niet wettelijk, maar er zijn bepalingen die hiervoor wel gebruikt kunnen worden, zoals de afdeling over noodsituaties in de telecommunicatiewet. De maatregel moet wel proportioneel en functioneel zijn. En dat is nog maar de vraag, want het kost veel geld om deze programma’s op te zetten. Dat geld kan ook naar de bestrijding van de crisis op andere plekken, bijvoorbeeld in de zorg. Naast de vereiste wettelijke grondslag is transparantie belangrijk. “In het pakket noodmaatregelen dat vorige week naar de Kamer ging, kon ik heel weinig vinden over de juridische grondslag”, vertelt hoogleraar mensenrechten Barbara Oomen in een artikel in Het Parool. Zij is verontrust over de schijnbare achteloosheid waarmee we grondrechten in de pauzestand zetten.
De Tweede Kamer slaat de uitnodiging op dit moment af
Nederland is vooralsnog een van de landen die nee zegt tegen het idee van de Europese Commissie. “Brussel gaat niet over de privacy van Nederlanders, ook niet in crisistijd”, zegt VVD-Kamerlid Veldman. Bovendien zijn telecomdata niet aan de orde in de strijd tegen corona, vindt hij. “Van de pot gerukt”, noemt PVV-leider Wilders het voorstel, “Brussel moet van onze gegevens afblijven.”
Met het oog op de toekomst lijkt dit de juiste keuze, want het geeft het verkeerde beeld dat onder urgente omstandigheden de grondrechten vrij eenvoudig aan de kant geschoven kunnen worden. Hoewel de Kamer op dit moment haar poot dus nog stijf houdt, is het niet zeker hoe de crisis zich gaat ontwikkelen en daarmee ook het beleid. Staatssecretaris van Economische Zaken en Klimaat, Keijzer, wil de meerwaarde van het gebruik van geanonimiseerde telecomdata in de strijd tegen corona laten onderzoeken. Op dit moment worden er keuzes gemaakt over de rangorde van mensenrechten. Wat gaat voor: de volksgezondheid of het recht op bewegingsvrijheid en privacy? Of jouw huisfeestje dan net als jouw recht op privacy even opzij geschoven moeten worden? Zou zomaar kunnen.
