In het Kamerlingh Onnes Gebouw, het juridische fundament van de Leidse faculteit der Rechtsgeleerdheid, ontmoeten we elkaar. We gaan in gesprek met Wim Voermans, die sinds 2002 als hoogleraar Staats- en bestuursrecht hier werkzaam is. Na zijn rechtenstudie aan de Universiteit Tilburg slaat hij het wetenschappelijke pad in. Dit leidt onder andere tot het schrijven van zijn boeken ‘Het verhaal van de grondwet: zoeken naar wij’ en ‘Onze constitutie: de geschreven en ongeschreven regels van het Nederlandse staatsbestel’, bekroond met de Prinsjesboekenprijs 2023. Zijn bewandelde pad als onderzoeker, de evolutie van rechtswetenschappelijk onderzoek, zijn huidige onderzoek en de magie die ook in het recht huist, komen aan bod.
Eén terrein, twee gezichten
In zijn kamer staan precies de boeken die je verwacht in de boekenkast van je hoogleraar. Titels als ‘Rechtsfilosofie’ en ‘Constitutioneel recht in Brazilië’ vingen onze blik. Maar in zijn eigen boekenkast thuis staan er nog veel meer. Tijdens zijn studententijd ontbrak echter zijn liefde voor het recht. Het was dan ook niet zijn eerste keuze. Hij had eigenlijk geschiedenis willen studeren, maar die opleiding was overtekend. Het missende ingrediënt tijdens zijn studie was de wetenschappelijkheid. Zijn gezicht vertrok bij het praten over ‘die boeken die beginnen met ‘een verbintenis is blablabla’’, terwijl zijn ogen twinkelden bij het beschrijven van het college waarin privaatrecht werd uitgelegd als ‘de wijsheid van eeuwen’. Die twinkeling onthulde zijn passie voor de verhalen achter de juridische vraagstukken en de wetenschappelijke achtergrond van de wetten en regels die juristen dienen te leren.
‘Omdat het een meeslepend verhaal is’
Zijn eigen boek ‘Het verhaal van de Grondwet’, wat studenten dienen te lezen voor het vak Staatsrecht, weerspiegelt zijn passie. In het boek legt hij zijn onderzoek uit naar de oorsprong van het verschijnsel grondwet, wat hij ‘een geweldig fenomeen noemt’, en waarom een grondwet werkt:‘omdat het een meeslepend verhaal is.’ Hoewel de Grondwet niet klinkt als een betoverend instrument, geloof je dat wel na het lezen van zijn boek. Hij vertelt dat het een verhaal is over rechtvaardigheid en hoe dit ons in staat stelt om te kunnen samenwerken, ons tot elkaar te verhouden, en uiteindelijk een tweede natuur voor ons wordt. ‘Nare ervaring is een groot woord, maar de eigen ervaring van die studie heb ik omgezet omdat ik dacht, dat moet anders kunnen.’
Rechtswetenschappelijke evolutie
Voermans beschrijft hoe hij gedurende zijn carrière een evolutie van het rechtswetenschappelijk onderzoek heeft waargenomen. Met betrekking tot zijn eigen vakgebied vertelt hij dat aanvankelijk rechtsvergelijking al als verdacht werd beschouwd. Elk land had namelijk simpelweg zijn eigen systeem. Tegenwoordig heerst een andere mentaliteit en ligt het niveau van het rechtswetenschappelijk onderzoek hoger dan voorheen. Dat komt mede omdat er nu grote databanken zijn waardoor nu grondwetten overal ter wereld op woordniveau kunnen worden vergeleken. Hierdoor kan er statistisch worden geanalyseerd, en hebben onderzoeksvragen als ‘worden grondrechten wel goed nageleefd?’ een plek genomen in het vakgebied. Het belang hiervan? Dat je kunt zien waar je eigen grondwet zich relatief in het universum bevindt. Dat is een inzicht dat ontstaat bij het vergelijken met andere grondwetten. Zo zie je dan bijvoorbeeld dat het in artikel 5 van de Grondwet neergelegde petitierecht een uniek element is dat enkel de Nederlandse Grondwet kent.
‘Het is daar al warm maar ik denk dat ik het wel heel erg warm ga krijgen’
Voermans ervaart het als een geluk om op het juiste moment mee te kunnen varen met de verwetenschappelijking van de rechtswetenschap. Wat tien jaar geleden nooit had plaatsgevonden, is de binnenkort plaatsvindende wereldconferentie ‘Icon Annual Conference’. Hier komen wetenschappers, politieke theoretici en politicologen over de hele wereld bij elkaar om over ‘grondwetskunde’ te praten wat kenmerkend is voor het steeds wetenschappelijker wordende karakter van de rechtswetenschap. Hier wordt ook zijn geschreven recessie over het verhaal van de grondwet vertaald in het Engels besproken, waar wetenschappers als Nick Barber en Ran Hirschl hem ‘de maat gaan nemen’. Voermans geeft blijk van zowel zijn enthousiasme, als zijn spanning. ‘Het is daar al warm maar ik denk dat ik het wel heel erg warm ga krijgen’.
Onontgonnen terrein
Als onderzoeker zit Voermans nooit stil. Op dit moment werkt hij aan een boekenreeks, ‘Weten en vergeten’ en schrijft nu het eerste boek, ‘Actieve herinnering’. Het laatstgenoemde boek gaat over de normen en waarden van weten en vergeten. Het boek begint met hoe ons brein werkt en hoe ons geheugen in elkaar zit, en hoe normen en waarden in het strafprocesrecht eigenlijk helemaal niet rijmen met hoe we in elkaar zitten. ‘Dat is waarschijnlijk weer wel voor de toekomst heel erg relevant als we op een hele andere manier dingen kunnen zoeken.’
Vragend naar zijn advies voor rechtenstudenten verwachtten we zijn antwoord al. Typerend voor de onderzoeker met een onuitputtelijke fascinatie voor de rechtswetenschap en de werking van de wereld, luidde zijn advies dan ook: ‘blijf nieuwsgierig’.
