Nog voor het einde van het jaar ontvangen de sociale advocaten en mediators eenmalig een nooduitkering. Demissionair minister voor Rechtsbescherming Franc Weerwind compenseert hiermee de kostenstijgingen door de hoge inflatie van de afgelopen jaren. De Nederlandse orde van advocaten (NOvA) laat zich voorzichtig positief uit over deze compensatie. Toch vindt zij het niet genoeg om de jarenlange druk op de sociale advocatuur te verlichten en rechtsbijstand voor iedereen te garanderen. Door grote werkdruk, gebrek aan perspectief en onvoldoende vergoeding loopt de sociale advocatuur langzaam leeg. Juristen kiezen niet of nauwelijks voor het vak, waardoor de nieuwe aanwas uitblijft en de al bestaande vergrijzing toeneemt. Hoe kan de overheid in dit licht een goede en toegankelijke rechtsbijstand waarborgen?
Zwemmen en toch verzuipen
Een paar jaar geleden demonstreerde de sociale advocatuur met toga en spandoek in de vijver op het Binnenhof. Het water stond hen letterlijk en figuurlijk aan de lippen. Advocaten en mediators die werken op basis van toevoegingen – door de overheid gefinancierde rechtsbijstand – worstelen steeds vaker om het hoofd boven water te houden. Oorzaken zijn hoge inflatie en overheadkosten, zware caseloads en te lage lonen. Vorig jaar concludeerde onderzoeks- en adviesbureau Panteia dat de arbeidsmarkttekorten in de sociale advocatuur bijzonder problematisch worden.
Al uit een enquête van de SP uit 2019, blijkt dat 70% van de sociaal advocaten de druk voelt te moeten stoppen met hun werk. De toegangspoort tot het recht voor de meest kwetsbaren in onze samenleving staat daarmee op instorten. Een van de oplossingen is volgens Panteia een hogere vergoeding voor de sociale advocatuur vanuit de overheid. Een maatregel waar de NOvA al jarenlang voor pleit, maar juist op de gesubsidieerde rechtsbijstand werd onder opeenvolgende kabinetten Rutte stelselmatig beknot. Door de oplopende werkdruk dreigen zittende advocaten kopje onder te gaan.
Noodmaatregel of structureel investeren
In 2021 trok het kabinet al extra geld uit om de sociale advocatuur te versterken. De huidige minister voor Rechtsbescherming Weerwind zet deze koers voort met de eenmalige 26 miljoen aan inflatiecompensatie. Hij geeft hiermee invulling aan de motie Sneller die haastig is aangenomen in september. De minister onderschrijft dat de inflatie de hele samenleving heeft geraakt, en dus ook de rechtsbeschermers. De NOvA ziet de compensatie als een eerste noodzakelijke stap. Toch pleit zij voor een inflatiecorrectie van 10% in plaats van de ontoereikende 5,29%. Ook dient de financiering van de sociale advocatuur fundamenteel te worden verbeterd. Vergoedingen moeten meebewegen met de alsmaar wijzigende werkzaamheden zodat de sociale advocatuur overleeft en rechtsbijstand gegarandeerd blijft. Weerwind belooft dat naast de eenmalige compensatie eind dit jaar een onafhankelijke commissie wordt ingesteld. Doel is te onderzoeken of vergoedingen in het stelsel gesubsidieerde rechtsbijstand passend zijn en structureel moeten worden bijgesteld.
Studenten op de leerstoel
Aan het onderwijs kan een rol worden toebedeeld om het tekort aan sociale advocaten aan te pakken. Maar hoe verleid je studenten om tegen de stroom in dit vakgebied te kiezen? Om antwoord te geven op deze vraag, startte Weerwind in mei van dit jaar met studenten van verschillende universiteiten een onderzoeksproject. Daarnaast verlengde de minister de bestaande subsidieregeling voor de beroepsopleiding sociale advocatuur. Bovendien overweegt de minister een studierichting sociaal recht in te stellen. Hierover voerde hij deze zomer gesprekken met rechtenfaculteiten en het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Volgens Weerwind gaan de gesprekken ook over hoe universiteiten de sociale advocatuur meer voor het voetlicht kunnen brengen. Bijvoorbeeld in het curriculum of tijdens een minor.
Dit jaar noemde Weerwind tijdens een openingsspeech op de Rechtenfaculteit Groningen de sociale advocatuur de vaandeldrager van onze rechtsstaat. Hij hoopt vurig dat studenten vanuit ‘een intrinsieke motivatie, interesse en een warm hart’ kiezen voor de sociale advocatuur. Hopelijk maken de incidentele nooduitkeringen binnenkort plaats voor een toekomstbestendige sociale advocatuur.
