Op 29 januari deed het gerechtshof Den Haag uitspraak in de zaak die vier Nigeriaanse boeren dertien jaar geleden aanspanden tegen oliereus Shell. De boeren menen dat het Brits-Nederlands bedrijf aansprakelijk is voor de schade die is aangericht in een van de grootste sluimerende natuurrampen op aarde. Shell vertelt een heel ander verhaal en meent slachtoffer te zijn van criminele sabotage. Met haar uitspraak heeft het hof een belangrijk hoofdstuk in deze David tegen Goliath zaak afgesloten.
Shell’s hoofdpijndossier
Sinds de komst van Shell naar Nigeria, is het land een hoofdpijndossier geweest voor het bedrijf. De geschiedenis van het Brits-Nederlands bedrijf in Nigeria gaat ver terug, al in 1956 pompte Shell voor het eerst olie op in Nigeria. Deze geschiedenis heeft zich ook vertaald naar een aanzienlijk belang van Nigeriaanse olie in de portfolio van Shell. Tussen 2005 en 2010 bedroeg de olie- en gaswinning in het Afrikaanse land maar liefst 15% van de wereldwijde productie van het bedrijf. Deze enorme productie kent ook haar keerzijde. Volgens deskundigen is er de afgelopen decennia al voor meer dan 10 miljoen vaten olie uit pijpleidingen van oliebedrijven gelekt, waar Shell er een van is. Dat is alsof de Exxon Valdez ramp, die in 1989 de kust van Alaska verwoestte, ieder jaar plaatsvindt, concludeert een onderzoekscommissie in 2019. Dit heeft vreselijke gevolgen, zoals vervuild water en vergiftigde vis maar ook een schrikbarend kindersterftecijfer.
Vijftien jaar geleden spanden vier Nigeriaanse boeren, gesteund door Milieudefensie, een zaak aan tegen de Nigeriaanse tak van Shell en tegen het moederbedrijf. Zij vonden dat het oliebedrijf kort gezegd op een drietal punten onrechtmatig had gehandeld. Zij meenden dat het bedrijf zowel in de preventie, de reactie, als de sanering van de lekkages, niet had voldaan aan de zorgplicht die wel op het bedrijf rust naar Nigeriaans recht. Shell verweerde zich door te stellen dat bijna alle lekkages in haar pijpleidingen het gevolg waren van sabotages en dat ze dus niet aan het bedrijf toe te rekenen waren. De rechtbank gaf Shell daarin tegen drie van de vier boeren gelijk.
Zo moeder zo dochter
Met deze uitspraak was de zaak nog niet afgedaan. De boeren gingen in hoger beroep en op 29 januari besliste het gerechtshof Den Haag over het appel van de boeren. Het hof achtte wel degelijk bewezen dat Shell haar zorgplicht had geschonden. Het verweer dat Shell voerde is gebaseerd op de Nigeriaanse Oil Pipeline Act waarin aansprakelijkheid voor lekkages wordt uitgesloten als er sprake is van sabotage. De keerzijde van dit verweer is wel dat deze sabotage onomstotelijk moet worden bewezen.
Het Haagse hof acht het wel aannemelijk dat de lekkages ontstaan zijn door sabotage, maar oordeelt dat dit niet onomstotelijk is bewezen. Het hof neemt het de Nigeriaanse tak van Shell kwalijk dat ze geen systeem dat lekkages signaleert, een leak detection system, heeft geïnstalleerd. Daarmee heeft de dochteronderneming volgens het hof onrechtmatig gehandeld en is ze risicoaansprakelijk voor de schade in de omgeving van de lekken. Het moederbedrijf heeft een zorgplicht voor haar dochterbedrijf Shell Nigeria. Volgens het hof heeft Shell deze zorgplicht geschonden. Ze draagt Shell op om de schade te vergoeden aan de boeren en een adequaat lekdetectie systeem te installeren.
Tranen van geluk
Milieudefensie reageerde uitbundig op de uitspraak, directeur Donald Pols verklaarde zelfs dat de tranen over zijn gezicht liepen. Shell reageert daarentegen teleurgesteld, zij blijft van mening dat ze slachtoffer is van criminele acties. Naast emotionele consequenties brengt de uitspraak ook een interessant juridisch precedent met zich mee. De zaak heeft grote gevolgen voor de aansprakelijkheidspositie van het moederbedrijf van concerns. Zeker omdat grote zaken als deze in de regel worden afgedaan met een schikking, is het bijzonder dat het hof hier nu een uitspraak over heeft gedaan. Daden uit verre landen kunnen nu het doelwit worden van schadeclaims aan het adres van het hoofdkantoor. Of er daadwerkelijk meer zaken van dit kaliber voor de Nederlandse rechtbank verschijnen, is echter nog de vraag, ondanks de winst van de Nigeriaanse boeren heeft dit proces ze dertien jaar gekost. Wie immers multinationals juridisch aan wilt vallen, heeft diepe zakken en een even lange adem nodig.
