Het Openbaar Ministerie, een overheidsinstantie belast met de taak om de individuele burger en de maatschappij juridisch te schermen. Het OM fungeert als het ware als een crime fighter namens de staat. Op 7 november berichtte het onderzoeksprogramma Zembla alarmerend over officieren die te ver doorslaan in het bestrijden van de misdaad. Volgens Zembla is de wens van de officieren om een dader aan te kunnen wijzen soms dermate groot dat het een blinde vlek wordt. Een blinde vlek die voor schrijnende gevallen zou zorgen. Het OM doet het af als individuele fouten, die elk mens immers maakt. De vraag is: in hoeverre mogen we hier nog spreken van individuele fouten, of is het probleem groter en heerst er inderdaad een gebrek aan structurele controle?
Bewuste sabotage
Het OM heeft het monopolie op het besluit om wel of niet tot vervolging over te gaan. Dat het een magistraat vormt, behelst de verplichting om hierin altijd naar de waarheid te zoeken en nooit te liegen. Een officier van justitie bepaalt immers welke rechtsfeiten het dossier vormen. Indien hierin de waarheid wordt verdraaid, wordt het de rechter onmogelijk gemaakt om tot een juist oordeel te komen. Uiteraard hebben we het hier niet over onbedoelde vormfouten. Zoals het OM terecht opmerkt, het maken van fouten is menselijk. Er zit echter een groot verschil tussen het maken van onbedoelde fouten en de waarheid bewust geweld aandoen. Dit laatste staat namelijk gelijk aan het bewust saboteren van een deugdelijke rechtsgang.
Een zaak waarbij dit aan het licht kwam, was een mishandelings- en verkrachtingszaak in Breda. In de uitzending van Zembla vertelt de ex-verdachte dat zijn vrouw na de scheiding aangifte deed van mishandeling en verkrachting. Tijdens de rechtszitting beweerde de officier in het bezit te zijn van een geluidsopname waarin te horen is dat de verdachte de aantijgingen bekend. Na lang doordrammen van de advocaat is de desbetreffende geluidsopname van het verhoor vrijgegeven, maar van een bekentenis was geen sprake. Naast dat de persoonlijke gevolgen voor de verdachte enorm waren, volgden er geen enkele consequenties voor de officier. Sterker nog, de officier promoveerde een aantal jaar later tot afdelingshoofd Maatwerk van het OM.
Het roer moet om
De kritiek onder rechtsgeleerden en advocaten uit zich in de roep om twee substantiële veranderingen in de werkwijze van het OM. Ten eerste dient er een daadwerkelijke onafhankelijke instantie te worden opgericht die de officieren controleert op fouten bij het vergaren van bewijs. Het mag niet zo zijn dat wanneer er bewust, dan wel onbewust relevante feiten niet in het dossier worden opgenomen dit niet aan het licht komt. Tot op heden heeft het OM verschillende onderzoeksteams samengesteld die de deugdelijkheid van het OM in strafzaken achteraf moesten controleren. Een zelf samengesteld onderzoeksteam dat haar eigen instantie gaat beoordelen, je kunt je afvragen hoe onafhankelijk dat is. Op 7 november heeft het OM een persbericht naar buiten gebracht, waarin het dan toch gehoor lijkt te geven aan de kritiek vanuit de samenleving. Het OM kondigde aan een instantie op te richten, bestaande uit juristen afkomstig uit verschillende werkvelden, die aan de hand van rechterlijke uitspraken onderzoek gaat doen naar de rol van officieren en politie in strafzaken. Laten we maar eens afwachten hoe dat uitpakt…
Het tweede kritiekpunt richt zich op de gevolgen voor de carrière van de officier die een verwijtbare grove fout begaat. Bij deskundigen bestaat er onduidelijkheid of er überhaupt disciplinaire maatregelen worden getroffen. Bij een geval waarin een officier bewust de waarheid geweld aandoet zal elk redelijk mens vinden dat daar een bestraffende consequentie tegenover moet staan. Het OM is echter van mening dat dit een interne aangelegenheid is, waarvoor het geen verantwoording naar de buitenwereld verschuldigd is. Deze opvatting lijkt niet in lijn te zijn met de manier waarop we regelovertredende bewindvoerders doorgaans bestraffen. Bij zowel de uitvoerende als de wetgevende macht bestaat er transparantie en openlijke verantwoording wat dit aangaat. Het OM zou er goed aan doen om hierin mee te gaan, het vertrouwen in zowel het OM als in de strafvoering zou aanzienlijk ten goede komen. Het OM heet niet voor niets het Openbaar Ministerie, is het niet?
