De verschillende voortplantingstechnieken voegen een nieuwe dimensie aan de menselijke voortplanting toe. Er kunnen diverse medische handelingen worden uitgevoerd waarbij meerdere partijen betrokken zijn. Moeder natuur wordt overgenomen door nieuwe keuzes en dilemma’s, die verantwoordelijkheden met zich meebrengen. Is het bijvoorbeeld nodig om erfelijke ziektes uit DNA te knippen of een kind met blauwe ogen en bruin haar te willen? Deze nieuwe mogelijkheden hebben ook gevolgen voor het recht, zoals nieuwe vormen van aansprakelijkheid en democratische beslissingen inzake de menselijke soort.
Baas in eigen reageerbuis
Al enkele jaren worden er verschillende discussies gevoerd over het begin van leven. Zo is in Nederland bijvoorbeeld embryoselectie verboden, maar sinds 2020 zijn er enkele wetswijzigingen in de embryowet (PGD 2020) opgenomen. Er is een aanpassing gemaakt op het verbod van geslachtskeuze en het gebruik van geslachtscellen en embryo’s ten behoeve van kwaliteitsbewaking. Het is algemeen bekend dat in de Tweede Wereldoorlog de Nazi’s experimenten uitvoerden om een perfecte bevolking te kunnen creëren. Sommige mensen werden aangemoedigd om zich voort te planten, terwijl andere van staatswege werden gesteriliseerd. Dit wordt ook wel staats eugenetica genoemd. Het is vandaag de dag echter niet alleen mogelijk om voortplanting te verbieden of juist aan te moedigen, artsen kunnen precies de baby ontwikkelen die jij zelf wil.
In 2018 heeft de Chinese biofysicus, He Jiankiu, via Youtube bekend gemaakt dat hij gebruik heeft gemaakt van de CRISPR-Cas9 techniek. Dit is een knip-en-plak techniek in het DNA, waardoor het ongeboren kindje voor altijd immuun zal zijn tegen AIDS. Dit leidde tot een grote discussie onder de wereldbevolking. In Nederland en veel andere landen zijn er strenge afspraken gemaakt over veranderingen in de kiembaan. Toch kunnen wetenschappers in landen als China, Mexico en Amerika hun gang gaan en embryo’s gebruiken voor wetenschappelijke doeleinden. Deze ontwikkelingen zorgen ervoor dat al meerdere keren de vraag in de Tweede Kamer is gesteld of kiembaan modificatie niet beter gereguleerd kan worden.
Juridische geboorte
Enerzijds is de opkomst van het recht op voortplanting onder artikel 8 EVRM geregeld. Onder dit artikel valt het recht op privéleven, dat ook het recht om wel of geen kind te krijgen bevat. Selectieve voortplanting valt daarentegen gedeeltelijk onder artikel 8 EVRM, denk hierbij aan embryo’s die een ziekte meedragen waardoor abortus overwogen wordt. Anderzijds zijn er veel grenzen en verbodsbepalingen in mensenrechten documenten. Denk hierbij aan UNESCO en het verbod op kiembaan modificatie. Toch wordt nog lang niet alles gedekt in het recht. Artikel 8 EVRM biedt bijvoorbeeld geen recht voor alleenstaande vrouwen op hulp bij de voortplanting, maar komt in strijd te staan met het gelijkheidsbeginsel als zij uitgesloten worden. Een algemene toetsing is niet mogelijk, vanwege het recht op privacy en zelfbeschikking. Toch wordt er, van onder andere artsen, een marginale toetsing verwacht. Dit houdt in dat er gekeken moet worden naar de condities die strikt noodzakelijk worden geacht voor een redelijk welzijn van een kind.
Uitbarsting van verantwoordelijkheden
Dat voortplanting niet alleen meer in de slaapkamer plaatsvindt is het nieuwe normaal, maar alle nieuwe en ingewikkelde keuzes die erbij komen kijken, brengen veel juridische vraagstukken met zich mee. Artsen worden aansprakelijk gesteld omdat er kinderen worden geboren met medische afwijkingen en bepaalde groepen worden onder de huidige artikelen buitengesloten. De technische ontwikkelingen blijven de mogelijkheden uitbreiden, waardoor de vraag naar de beschikbare technieken toeneemt. Dat de techniek het recht voorbijstreeft brengt een complex en ethisch vraagstuk met zich mee. Niet alleen rechters en artsen dienen over dit complexe vraagstuk na te denken, ook de samenleving heeft een verantwoordelijkheid voor onze toekomstige kinderen.
