Onlangs werd het Nieuw-Zeelandse parlement opgeschud toen Māori-parlementslid Hana-Rawhiti Maipi-Clarke een haka uitvoerde in reactie op de Treaty Principles Bill. De haka is een ceremoniële dans die voor de Māori’s traditioneel een uiting van kracht, eenheid en protest is. Het wetsvoorstel omvat de herinterpretatie van het Verdrag van Waitangi, het historische document dat de relatie tussen de inheemse Māori’s en de Britse kolonisten regelde. Het incident benadrukt de voortdurende strijd tussen het herstellen van koloniale onrechtvaardigheden en moderne gelijkheidsprincipes. Daarbij roept het vragen op over hoe democratische instellingen omgaan met de rechten van inheemse bevolkingsgroepen. In dit artikel worden de achterliggende juridische kwesties en de bredere context van inheemse rechten besproken. Hoe worden de rechten tegen elkaar afgewogen en welke problemen brengt dit met zich mee?
Het Verdrag van Waitangi
In 1840 werd het Verdrag van Waitangi ondertekend door de Britse Kroon en meer dan vijfhonderd Māori-stamhoofden. De Māori’s zijn de inheemse bevolking van Nieuw-Zeeland. Zij vestigden zich daar rond de dertiende eeuw en ontwikkelden zowel een rijke cultuur als sterke banden met het land. Het Verdrag van Waitangi wordt vaak gezien als het stichtingsdocument van Nieuw-Zeeland. Het beoogde de rechten en autonomie van de Māori’s te waarborgen terwijl het Britse bestuur werd erkend. Zo geeft artikel 2 van het Verdrag de Māori’s recht op een bepaalde mate van autoriteit. Dit neemt de vorm aan van extra inspraak op gebieden die hen betreffen, zoals landbeheer en uitwinning van natuurlijke hulpbronnen. Ook verzekert het behoud van Māori-cultuur, onder andere via het garanderen van onderwijs in het Māori. De kolonisatie door Europese mogendheden vanaf de negentiende eeuw resulteerde desalniettemin in grootschalig verlies van land en rechten voor de Māori’s. Hoewel het verdrag zelf geen wettelijke status heeft, zijn de daaruit voortvloeiende principes verwerkt in de Nieuw-Zeelandse wetgeving en rechtspraak. Hiermee vormt het ook de basis voor herstelmaatregelen, zoals land restituties.
Haka als rechtvaardigheidsinstrument
De Treaty Principles Bill stelt voor de principes van het Verdrag expliciet vast te leggen in de wet. Volgens voorstanders van het wetsvoorstel zal deze herinterpretatie de vermeende ongelijkheden, voortkomend uit speciale Māori-rechten, elimineren. Zij zien het voorstel als een stap richting gelijkheid en een eerlijkere samenleving. Critici, waaronder Māori-groepen, activisten en de Waitangi Tribunal, achten het wetsvoorstel echter schadelijk. Zij stellen dat het een inperking van Māori-rechten omvat. De nadruk op gelijkheid in plaats van de bijzondere autonomie die Maori’s hebben over bepaalde op hen betrekking hebbende beslissingen zou een onrechtvaardig nadelige invloed op de groep hebben. Bovendien werden de Māori’s niet betrokken bij het opstellen van het wetsvoorstel.
Gelijkheid = rechtvaardigheid?
De kern van dit debat is de spanning tussen eenvoudige gelijkheid en rechtvaardigheid. Māori’s, die ongeveer 18% van de bevolking uitmaken, kampen met structurele achterstanden. Ze hebben een zeven jaar lagere levensverwachting dan niet-Māori’s, lagere inkomens en gemiddeld genomen een slechtere gezondheid. Landonteigening en culturele onderdrukking tijdens de koloniale periode hebben diepe wonden achtergelaten. In deze context vereist rechtvaardigheid erkenning van deze achterstanden en gerichte maatregelen om een gelijk speelveld te creëren. De Verenigde Naties hebben dit erkend in verklaringen zoals de Verklaring over de Rechten van Inheemse Volkeren. Ook deze pleiten voor zelfbeschikking en landrechten voor inheemse volkeren. Het idee is dat inheemse rechten geen extra mensenrechten zijn, maar een context specifieke invulling van universele rechten. Dit ondersteunt het standpunt dat eenvoudige gelijkheid tekortschiet.
Rechten op de weegschaal
Het haka-protest herinnert ons eraan dat juridische kaders meer zijn dan technische regelingen: ze zijn diep verweven met cultuur en identiteit. Zo symboliseert de haka de voortdurende strijd van de Māori’s voor gerechtigheid en erkenning. Het blijft een zoektocht naar de juiste balans tussen het waarborgen van inheemse rechten en bepaalde democratische principes. Sterke inspraak van inheemse groepen staat op gespannen voet met het bieden van ruimte aan de meerderheid om beslissingen te nemen. Wanneer wordt een democratie een overheersing van de meerderheid? Het debat duurt voort. Dialoog en respect bij het verzoenen van historische grieven met hedendaags bestuur zijn broodnodig.
