Gerard Spong is al een halve eeuw strafpleiter en wellicht de bekendste advocaat van Nederland. Dit is deels te danken aan zijn tactische inzet van de media. Spong kijkt terug op een glansrijke carrière waarin hij vaak optrad in zwaardere strafzaken. Spong verdedigde onder andere Koos R. in het befaamde Octopus proces, een zaak waar hij zelf vaak naar verwijst. Deze zaak was bijzonder vanwege het feit dat er voor het eerst een kroongetuige werd ingezet. Dat was echter niet de enige primeur. Ook de omvang van de criminele organisatie en de grote belangstelling van de media waren nieuw in het Nederlandse strafrecht. Spong vertelt hoe hij kijkt naar de inzet van de kroongetuige en vergelijkt de strafzaak van de vorige eeuw: het Octopus proces, met de strafzaak van deze eeuw: het Marengo proces. Is er sprake van toenemend geweld in het strafrecht?
Criminele tentakels
Het Octopus proces speelt zich af aan het einde van de jaren negentig. Het proces dankt zijn naam aan de omvang van de criminele organisatie die werd geleid door Johan V. (ook bekend als De Hakkelaar), Bertus K. en Koos R. Deze organisatie had tentakels in alle lagen van de samenleving. Spong was raadsman van Koos R., de rechterhand van de Hakkelaar. Het Openbaar Ministerie (OM), gebrand op het succesvol vervolgen van de kopstukken, zette twee kroongetuigen in.
‘Toen hebben we een soort ordinaire koehandel gedreven.’
Spong zette in op een niet-ontvankelijkverklaring van het OM en had daarvoor veel kennis van de kroongetuigen nodig. Deze kennis verwierf hij niet alleen op de gewone wijze, maar ook met behulp van onorthodoxe methodes. ‘De media zijn behulpzaam geweest bij de verdediging.’ Voor informatie over de achtergrond van een van de kroongetuigen schakelde Spong de pers in. Een rechtshulpverzoek was de normale gang van zaken geweest maar dit zou volgens Spong te lang duren en kon zelfs worden afgewezen. ‘Toen hebben we een soort ordinaire koehandel gedreven.’ Een onderdeel van de media was bereid informatie te achterhalen maar wilde hier wel wat voor terug. Spong en collega’s wisten hier wel raad mee. ‘U krijgt van ons een primeur als u mij uw informatie over die kroongetuige geeft.’ Uit de informatie blijkt dat een van de kroongetuigen een grotere crimineel is dan de cliënt van Spong.
Een omstreden methode
Voor de kroongetuige bestond in de jaren negentig nog geen wettelijke regeling. ‘Het Openbaar Ministerie moest het wiel uitvinden en wij, de verdediging, ook’. Dit heeft geresulteerd in een wet voor de inzet van kroongetuigen. Spong blijft het echter een onbetrouwbaar middel vinden. Die onbetrouwbaarheid vloeit voort uit de beklemmende positie tussen onder- en bovenwereld waarin de kroongetuige vaak verkeert. ‘De rechter moet ellenlang motiveren waarom hij de kroongetuige betrouwbaar acht, soms op het lachwekkende af.’ Spong was, en is, een fervent tegenstander van de kroongetuige. Op de vraag of Spong er zelf een zou bijstaan is het antwoord duidelijk ontkennend: ‘Ik zie in de figuur niets zitten en wil niet van mijn geloof afvallen door een kroongetuige te verdedigen.’
‘Dan maar iets minder criminaliteit oplossen.’
Spong trekt een vergelijking met het Marengo proces waarin de hoofdrol wederom wordt gespeeld door een kroongetuige. ‘Je hebt altijd het probleem dat de getuige meer kan zijn toegezegd dan de wet toelaat.’ In het Octopus proces was dit het geval en in Marengo heeft de verdediging daar ook nogal wat over te zeggen. Al met al is Spong de kroongetuige liever kwijt dan rijk. ‘Dan maar iets minder criminaliteit oplossen.’
De kruisiging
Niet alleen de toezeggingen maar ook de veiligheid van de kroongetuige is in het geding in de ‘Marengo’ zaak. Problemen omtrent veiligheid hebben ook effect op de rol van de advocaten. Zou Spong Taghi verdedigen in Marengo? In beginsel wel. ‘Meneer Taghi heeft net als ieder ander recht op verdediging door een advocaat.’ Naast de veiligheidsrisico’s staat vooral de dikte van het dossier Spong tegen. Dit dossier is namelijk vele duizenden pagina’s dik. ‘Als je zo’n zaak aanneemt, word je er de komende drie jaar door opgeslokt.’ Dit is voor Spong geen optie.
‘De kruisiging van Jezus Christus was de eerste wrede vorm van georganiseerde misdaad.’
Hoewel voor Spong de veiligheidsrisico’s minder zwaar wegen, is menig ouder van toekomstig strafrechtadvocaat er niet geruster op. Het lijkt namelijk alsof het geweld is toegenomen. Spong stelt deze ouders wat gerust. Er valt volgens hem niets concreet te zeggen over toegenomen geweld in het strafrecht. ‘Er is geen behoorlijk onderzoek gedaan van historisch vergelijkende aard.’ Moord en geweld is van alle tijden. ‘In de middeleeuwen werd je hoofd er zonder meer afgehakt.’ Spong kijkt nog verder terug. ‘De kruisiging van Jezus Christus was de eerste wrede vorm van georganiseerde misdaad en Judas de eerste kroongetuige.’
De Octopus zaak is een kleine greep uit de carrière van Spong, maar toch erg invloedrijk. Zelfs nu zie je de invloed en gelijkenissen nog terug in strafzaken. Spong is na vijftig jaar nog niet klaar om te stoppen. ‘Ik ga nog heel lang door.’
