De Ugandese olympische atleet Rebecca Cheptegei overleed recentelijk nadat zij in brand was gestoken door haar ex-partner. Cheptegei is niet de enige. Wereldwijd worden jaarlijks meer dan 50.000 vrouwen en meisjes vermoord door een familielid of ex-partner. De plek waar een vrouw het meeste gevaar loopt, is in huis. Femicide speelt ook in Nederland. Tussen 2018 en 2022 werd tachtig procent van de vermoorde vrouwen hier gedood door iemand uit hun huiselijke kring. Dit staat in scherp contrast met het percentage vermoorde mannen, waarbij vijftien procent door iemand uit hun huiselijke kring werd vermoord. Desondanks is er in Nederland op dit moment geen speciale wetgeving om femicide, moord met gendergerelateerde motieven, effectief aan te pakken. Wat houdt femicide precies in en welke maatregelen kan de wetgever nemen om dit tegen te gaan?
Een inconcreet begrip
De term femicide werd voor het eerst gebruikt in 1976 door Diana Russell op het Internationaal Tribunaal voor Misdaden tegen de Vrouw. Er is echter nog steeds geen consensus over de definitie van het begrip. Vaak wordt femicide omschreven als het vermoorden van een vrouw, simpelweg omdat zij een vrouw is. Deze omschrijving is niet volledig. Femicide kan bijvoorbeeld ook betrekking hebben op sterfte als gevolg van genitale verminking, kindermoord omwille van geslachtsselectie of vrouwenmoord als gevolg van mensenhandel. Deze bredere interpretatie laat zien hoe complex en veelzijdig femicide is. Het gebrek aan een eenduidige definitie maakt het moeilijk gerichte wetgeving te ontwikkelen. Verschillende vormen van geweld tegen vrouwen vallen onder de noemer femicide, maar de uiteenlopende oorzaken bemoeilijken een uniforme aanpak in juridische kaders.
Het Verdrag van Istanbul
In 2016 ondertekende Nederland het Verdrag van de Raad van Europa inzake het voorkomen en bestrijden van geweld tegen vrouwen en huiselijk geweld. Dit staat bekend als het Verdrag van Istanbul. Dit verdrag voorziet in een brede aanpak en richt zich niet alleen op femicide, maar op allerlei vormen van gendergerelateerd geweld, zowel psychisch als fysiek geweld. Nederland is door dit verdrag verplicht diverse maatregelen te nemen. Hieronder valt onder andere het vergroten van de bewustwording in de samenleving, het faciliteren van specifieke voorzieningen voor slachtoffers en het verzamelen en analyseren van relevante cijfers en statistieken. Daarnaast moet Nederland zorgen voor training van professionals om signalen van geweld beter te herkennen en effectief te handelen.
(Gebrek aan) wetgeving
Wat betreft het gebied van wetgeving blijft Nederland achter op andere Europese landen. In België is bijvoorbeeld op 1 oktober 2023 de Wet Feminicide in werking getreden. Hierin is de definitie van vrouwenmoord beschreven, wat het mogelijk maakt om een duidelijk registratiesysteem op te zetten. Aan de hand hiervan kunnen risico’s worden geïdentificeerd met als doel geweld te voorkomen. Tevens is in Spanje in 2022 een wetswijziging doorgevoerd waarmee het verplicht werd de officiële statistieken uit te breiden. Het beschikt nu over vijf verschillende categorieën van femicide, waardoor risico’s efficiënter geanalyseerd kunnen worden en beter geanticipeerd kan worden op bepaalde signalen. Daarnaast heeft Spanje een protocol goedgekeurd dat de politie de bevoegdheid geeft vrouwen te informeren over de geschiedenis van misbruik door hun partners.
Alhoewel Nederland nog geen specifieke wetgeving heeft ingevoerd om femicide aan te pakken, heeft het kabinet op 7 juni 2024 wel het plan van aanpak Stop Femicide! gepresenteerd. Dit plan bevat vier pijlers waarin urgente prioriteiten zijn gesteld. Hoewel dit plan een eerste stap is, blijft de noodzaak voor wetgevende maatregelen bestaan. De Europese Unie heeft namelijk een richtlijn aangenomen die verplicht dat lidstaten geweld tegen vrouwen specifiek strafbaar stellen. Nederland heeft tot juni 2027 de tijd om aan deze richtlijn te voldoen en de noodzakelijke wetgeving te implementeren. Deze wetgeving kan niet snel genoeg komen: zonder concrete aanpak zal het zinloze geweld tegen vrouwen en meisjes onverminderd doorgaan.
