De Nederlandse woningmarkt zal wellicht een extra horde moeten nemen in het gevecht tegen de dringende woningnood. Als het aan Europa ligt, moeten Nederlandse woningcorporaties namelijk hun bouwprojecten openbaar gaan aanbesteden. De Europese Commissie is van mening dat ons land de Europese aanbestedingsrichtlijnen schendt en heeft Nederland op de vingers getikt. Voor publiekrechtelijke instellingen geldt namelijk dat zij grootschalige projecten openbaar moeten aanbesteden. Volgens de EU geldt dit ook voor Nederlandse woningcorporaties aangezien zij als publiekrechtelijke instellingen moeten worden aangemerkt. Al in 2017 is de Commissie een inbreukprocedure gestart en na een aantal jaren stilte, dreigt de Commissie nu met een rechtszaak.
Laatste waarschuwing
De Europese Commissie heeft de Nederlandse overheid inmiddels al twee keer in gebreke gesteld en heeft begin juni haar laatste waarschuwing gegeven. Ze wil dat Nederland haar regels aanpast en woningcorporaties onder de aanbestedingsplicht laat vallen, anders gaat het Hof van Justitie van de Europese Unie zich erover buigen. Deze plicht dient tot het bieden van transparantie in de gang van zaken en om bedrijven en bouwers eerlijke kansen te geven in het binnenhalen van opdrachten. In Nederland geldt nu dat corporaties zelf mogen bepalen met wie zij zaken doen en door welke bedrijven zij bouwprojecten laten uitvoeren. Dit is in Nederland mogelijk aangezien dit private ondernemingen zijn, die niet net als gemeenten en provincies projecten openbaar moeten aanbesteden. De Commissie is echter van mening dat deze woningcorporaties aangemerkt moeten worden als publiekrechtelijke instellingen. Zij berusten hun standpunt op het feit dat corporaties voorzien in een algemeen belang, namelijk volkshuisvesting. Daarnaast zijn ze van mening dat de overheid een bepaalde mate van toezicht heeft op corporaties, wat ook een criterium is voor een publiekrechtelijk karakter.
Staat vs privaat
Van dit laatste is volgens de Europese Commissie sprake aangezien woningcorporaties onder de Woningwet vallen. Deze wet is in 2015 in het leven geroepen om corporaties weer op hun belangrijkste taak te laten focussen, namelijk het bouwen, verhuren en beheren van sociale huurwoningen. Voorheen richtten corporaties zich, volgens de overheid, te veel op andere activiteiten waardoor de corporaties hun budget niet meer hoofdzakelijk besteedden aan het huisvesten van minder fortuinlijke burgers. Naast de regels omtrent de taakomschrijving, staan hier ook regels in omtrent het toezicht op woningcorporaties. In de Woningwet is de Autoriteit woningcorporaties (Aw) aangesteld als belangrijkste toezichtsorgaan. De Aw geeft, onafhankelijk van het rijksbeleid, een oordeel over het functioneren van de corporaties. Aangezien deze organisatie losstaat van de overheid en de woningcorporaties private ondernemingen zijn, is de overheid van mening dat er geen sprake is van overheidsbemoeienis. Volgens de Staat zou er dus ook geen aanbestedingsplicht moeten gelden. De Commissie neemt daarentegen het standpunt in dat aangezien de spelregels en toezichthouders wettelijk zijn vastgesteld, de corporaties een publiekrechtelijk karakter krijgen.
Terechte kritiek of onnodig?
Ongeacht het al dan niet private karakter van Nederlandse woningcorporaties, is het wellicht niet onbegrijpelijk dat de Europese Commissie hier verandering in wil brengen. In het verleden zijn er namelijk talloze schimmige incidenten geweest bij woningcorporaties. Zo is in 2017 de zogenoemde ‘Maserati-directeur’ van woningcorporatie Rochdale schuldig bevonden aan onder andere het aannemen van steekpenningen. Ook bij woningcorporatie Vestia is vorig jaar naar buiten gekomen dat er smeergeld is aangenomen door werknemers in ruil voor het toewijzen van opdrachten. De wil van de Commissie voor een openbare aanbestedingsplicht is wellicht door dit soort incidenten niet bepaald onbegrijpelijk.
Administratieve rompslomp
Daartegenover staat de vereniging voor woningcorporaties, Aedes. Zij vinden het standpunt van de Commissie “principieel onjuist” en blijven van mening dat de corporaties en het toezichtsorgaan volledig losstaan van de overheid. Daarnaast vrezen ze dat de aanbestedingsplicht voor een rompslomp aan administratie zal leiden, die de corporaties onnodig veel geld zal kosten. De woningcorporaties zullen, indien de Commissie haar zin krijgt, al hun diensten en leveringen boven de €214.000 en huizenbouw boven de €5,3 miljoen openbaar moeten aanbesteden. Aedes heeft berekend dat dit tot extra kosten zal leiden die kunnen oplopen tot €30 miljoen per jaar, per corporatie. Dit zijn naar schatting 750 nieuw te bouwen huizen. Gezien de oververhitte huizenmarkt, wil de overheid wellicht liever de woningcorporaties lekker hun – misschien ietwat schimmige – gang laten gaan.
