Op het nieuws gaat het steeds vaker over deepfake: De techniek waarmee beeldmateriaal en stemgeluid van mensen tot in detail in een digitale representatie kunnen worden gemanipuleerd. Waar mensen deze innovatie eerst vol bewondering aanschouwden, maakt deze bewondering steeds vaker plaats voor angst. Steeds meer mensen worden zich bewust van de gevaren van deze techniek. Zeker nu de techniek binnen ieders handbereik ligt, komen ook op juridisch vlak vragen op.
Gevaren van deepfake
Waar de mogelijke beeldmanipulatie van fotoshop stopt, gaat deepfake verder. Deze, door middel van kunstmatige intelligentie geproduceerde, techniek creëert een gefabriceerde video van een bepaald persoon door gebruik te maken van afbeeldingen van diegene. Hierbij is het mogelijk dat ook de stem van die persoon wordt nagedaan door middel van audiofragmenten van diegene. Het resultaat is een video waarop de persoon te zien en te horen is, terwijl de betreffende persoon niet heeft deelgenomen aan de video. Deze video’s zijn vaak te realistisch om als mens het verschil met een echte video te kunnen zien. Dit maakt het gevaarlijk. Sommigen hebben het al over een infocalypse, de vernietiging van de betrouwbaarheid van informatie. Foto’s, video’s, menselijke stemmen, geschreven teksten en recensies zouden allemaal nep kunnen zijn.
De verspreiding van nepnieuws is niet het enige van gevaar van deepfake. Het kan leiden tot chantage en reputatieschade in de politiek, het bedrijfsleven en de juridische praktijk. Er kunnen woorden in de mond worden gelegd van politieke tegenstanders of werknemers van concurrerende bedrijven. Ook zouden mensen over hun strafbare uitingen op het internet kunnen beweren dat deze gemanipuleerd zijn. Mensen zullen sneller geneigd zijn om te denken: die informatie zal wel nep zijn. Dit leidt tot onverschilligheid in de samenleving en kan een bedreiging vormen voor de democratische rechtsstaat.
Is deepfake strafbaar?
Op dit moment worden deepfakes vooral gebruikt in de pornoindustrie. Meer dan 90% van alle deepfake video’s die online staan zijn pornografisch. Door het gebruik van deepfake techniek worden er pornovideo’s gemaakt van personen die helemaal niet hebben deelgenomen aan het zogenaamd gefilmde materiaal. Het verspreiden van seksueel getint beeldmateriaal van een ander is strafbaar op grond van artikel 139h Wetboek van Strafrecht. Het is echter de vraag of een video waarbij iemands gezicht via deepfake wordt geplaatst ook strafbaar is onder deze bepaling. De betreffende persoon heeft namelijk niet deelgenomen aan de beelden. Waar het Openbaar Ministerie al ongeveer een jaar geleden waarschuwde voor de eventuele negatieve gevolgen van de technologie, zijn er op rechtspraak.nl (nog) geen resultaten als je op de term ‘deepfake’ zoekt.
Rechtsmiddelen
Niet alleen de strafrechtelijke weg, maar ook de privaatrechtelijke weg naar de rechter staat open. Wanneer jouw gezicht wordt gebruikt in deepfakes is het mogelijk iemand aansprakelijk te stellen wanneer jouw gezicht gebruikt wordt. Op basis van Nederlandse rechtspraak lijken er nog geen voorbeelden over dit onderwerp beschikbaar te zijn. Dit betekent niet dat de huidige wetgeving geen mogelijkheden biedt tot het aansprakelijk stellen van iemand die jouw gezicht gebruikt in een deepfake. Het portretrecht uit artikel 21 van de Auteurswet is daar een voorbeeld van.
Uit dit artikel volgt dat iemand niet zomaar een portret waarop een ander herkenbaar in beeld wordt gebracht mag publiceren. Hiervoor is toestemming nodig van diegene. Hoe het portret tot stand is gekomen, is niet van belang. Een karikatuur van iemand kan ook als portret worden aangeduid. Deepfakes vallen dus ook onder de bescherming van het portretrecht. Wanneer vastgesteld is dat er sprake is van een portret, is het voor een succesvol beroep nodig dat de geportretteerde een redelijk belang heeft. De rechter maakt dan een afweging tussen verschillende belangen, waaronder het belang van informatievrijheid en privacy. Welk belang de rechter laat prevaleren hangt af van de aard van de deepfake. Indien er inderdaad sprake is van een schending van het portretrecht kan de benadeelde de geleden schade laten vergoeden. Door de anonimiteit op internet blijkt het in de praktijk echter lastig om de dader te achterhalen.
