Klimaatverandering houdt iedereen in haar greep. Een van de eerste belangrijke uitspraken die op het gebied van klimaatverandering is gedaan, is de zaak Urgenda in 2013. Sindsdien worden op Europees niveau steeds meer rechtszaken aangespannen met betrekking tot klimaatverandering en de verantwoordelijkheid van overheden en bedrijven. Op 9 april 2024 heeft het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) uitspraak gedaan in drie grote klimaatzaken. In dit artikel worden deze verschillende zaken besproken en wordt uiteengezet wat zij op verschillende vlakken teweegbrengen voor Nederland.
Oververhit
Een groep van meer dan 2.000 Zwitserse ‘klimaatoma’s’, zes Portugese jongeren en een Franse oud-burgemeester vormen de drie partijen die omwille van het milieu rechtszaken hebben aangespannen. De Zwitserse groep Verein KlimaSeniorinnen is van mening dat Zwitserland te weinig doet om de gevolgen van de opwarming van de aarde tegen te gaan. Door de opwarming zouden namelijk hun leefomstandigheden en gezondheid worden beperkt. De tweede zaak die aanhangig werd gemaakt betrof die van de Portugese jongeren. Zij procedeerden vanwege de huidige en toekomstige ernstige gevolgen van klimaatverandering voor hun leven, welzijn, geestelijke gezondheid en woning. In de derde zaak stelde de Franse oud-burgemeester dat Frankrijk onvoldoende maatregelen nam om de opwarming van de aarde te voorkomen. Deze laatste twee zaken zijn niet tot een inhoudelijke beoordeling gekomen vanwege niet-ontvankelijkheid. De Franse oud-burgemeester voldeed niet aan het vereiste van slachtofferstatus in de zin van artikel 34 EVRM. De Portugese jongeren hadden niet alle nationale rechtsmiddelen uitgeput.
Daarentegen kwam de Zwitserse zaak wel tot een inhoudelijke behandeling. De ‘klimaatsenioren’ werden individueel ook niet-ontvankelijk verklaard, maar de vereniging waarin zij opereerden werd wel ontvankelijk verklaard door het EHRM. In de uitspraak werd beoordeeld dat het recht van de Zwitserse groep op bescherming van het privéleven, als bedoeld in artikel 8 EVRM, geschonden werd. De hittegolven in de zomer hebben de afgelopen jaren gezorgd voor toenemende oversterfte van oudere vrouwen. De Zwitserse regering heeft onvoldoende gedaan om hen te beschermen tegen de gevolgen van klimaatverandering. De uitspraak van het Hof bevestigt dat klimaatverandering een mensenrechtenkwestie is. Landen hebben de primaire plicht voldoende maatregelen te nemen om bestaande en potentieel onomkeerbare toekomstige gevolgen van klimaatverandering te verzachten.
Groen licht
Voor vele burgers en milieugroepen is deze uitspraak belangrijk. Door de ontvankelijkheidsverklaring van Verein KlimaSeniorinnen wordt een uitzondering gemaakt op artikel 34 EVRM, waarin geen slachtofferstatus toegekend wordt aan verenigingen. Hierdoor wordt voor hen een deur geopend om ook hun eigen regering aan te klagen wegens falend klimaatbeleid. In de uitspraak wordt de toegang tot informatie en toegang tot de rechter in klimaat aangelegenheden benadrukt. Niet alleen individuen moeten een rechtszaak kunnen aanspannen, ook belangenorganisaties moeten dit kunnen doen. Het vraagstuk klimaatverandering raakt volgens het EHRM aan bredere thema’s als de zorg voor de mensheid en de noodzaak de lasten tussen generaties te verdelen. De bevestiging dat de klimaatcrisis mensenrechten schendt, kan een belangrijk onderdeel zijn in het hoger beroep van Shell tegen Milieudefensie, aldus campagneleider van Milieudefensie Nine de Pater.
Urgenderen
De uitspraak brengt gevolgen teweeg voor de Nederlandse staat en het klimaatbeleid. In lijn met het Klimaatverdrag van Parijs en internationale afspraken zoals het VN Klimaatverdrag moeten staten maatregelen treffen om broeikasgasemissies te reduceren. Dit gebeurt onder andere door het treffen van maatregelen die zien op het anticiperen, voorkomen en minimaliseren van de oorzaken van klimaatverandering. Staten worden aangespoord uit eigen beweging klimaatverandering te bestrijden en krijgen ten aanzien van de wijze waarop zij hun reductiedoelstellingen behalen een redelijke margin of appreciation volgens het Hof. Deze beoordelingsvrijheid is wat betreft hun eigen inspanningen om klimaatverandering tegen te gaan een stuk beperkter. Wat betreft het verminderen van CO2-uitstoot heeft het Hof vastgesteld dat staten een aantal stappen moeten zetten. Een daarvan is het verstrekken van bewijsmateriaal waaruit blijkt dat staten naar behoren voldoen aan relevante doelstellingen voor de vermindering van CO2-uitstoot.
Deze recente uitspraak van het EHRM benadrukt de essentie van klimaatverandering als een kwestie van mensenrechten. Door de toegang tot de rechter uit te breiden naar belangenorganisaties als Verein KlimaSeniorinnen, worden staten wereldwijd uitgedaagd. Voor Nederland betekent het een duidelijk signaal om serieus werk te maken van het verminderen van CO2-uitstoot en daarmee het beschermen van mensenrechten.
