Dinsdag 1 december was het zover: de rechtszaak die door Milieudefensie en 17.000 andere mede-eisers tegen Shell werd aangespannen ging van start. Het feit dat het de grootste collectieve rechtszaak in de Nederlandse geschiedenis is, geeft aan dat er volgens de eisers heel wat op het spel staat, namelijk de toekomst van de volgende generaties. Volgens hen moet er bij Shell wat gaan veranderen om de wereld nog te kunnen redden. Volgens Shell is het niet aan de rechter, maar aan de overheid om het klimaatbeleid te maken.
Klimaatzaak 2.0
In de nasleep van de Urgenda-zaak, is onlangs de tweede grote Nederlandse klimaat-rechtszaak begonnen. De eis in beide zaken is min of meer hetzelfde, namelijk dat de gedaagde zich gaat houden aan de afspraken van het Klimaatakkoord van Parijs uit 2015. Dat het deze keer niet een overheid maar een private partij is die wordt aangeklaagd, maakt dat de zaken wat betreft de juridische voorspelbaarheid totaal van elkaar verschillen. Milieudefensie stelt dat hoewel Shell opereert binnen de Nederlandse reductie-wetgeving, het bedrijf in haar bedrijfsvoering te weinig doet om haar CO₂-uitstoot te verminderen. Dit maakt dat de initiatiefnemer in de kersverse klimaatzaak eist dat Shell haar uitstoot in 2030 met 45% heeft gereduceerd.
Duwtje van de rechter
Volgens de NGO is het van groot belang voor de toekomst dat naast overheden, ook bedrijven aansprakelijk kunnen worden gesteld voor hun uitstoot-beleid. Multinationals met de omvang van Shell doen namelijk in hun uitstoot zelden onder voor overheden. Vandaar dat de klimaatdoelen alleen kunnen worden bereikt met een volledige inspanning van multinationals. Daarnaast bepleit de organisatie dat een aanpak enkel gericht op de uitstoot van overheden onvoldoende effectief is. Overheden zullen zich in hun overweging tot het overgaan op strengere milieueisen namelijk altijd laten tegenhouden door de angst dat bedrijven uit het desbetreffende land zullen vertrekken. Een mondiale aanpak van bedrijven zou dit probleem kunnen tackelen. Vandaar dat de eisers menen dat overheden een duwtje van de rechter nodig hebben in de regulering van bedrijven. De vraag blijft echter, is het wel aan de rechter om bedrijven te verplichten meer te doen dan de overheid ze oplegt?
#Shellknew
Shell meent namelijk van niet. Volgens de advocaten van Shell kan de rechtmatigheid van hun CO₂-uitstoot alleen getoetst worden op basis van „het recht van ieder land” waarin Shell werkzaam is, en niet op basis van wat Milieudefensie rechtmatig acht. Shell betoogt dat wanneer het zich aan de regelgeving van het desbetreffende land houdt, zij niet door de rechter kunnen worden aangesproken. Milieudefensie betoogt echter dat hoewel Shell het Nederlandse klimaatbeleid volgt, er wel degelijk een juridische basis is om Shell op haar vingers te tikken. Hiervoor haalt de organisatie het beroemde Kelderluik-arrest uit de kast. Milieudefensie meent namelijk dat Shell door haar enorme uitstoot bewust een onrechtmatige gevaarzetting creëert voor de toekomstige generaties. Volgens het Kelderluik-arrest ben je verplicht voorzorgsmaatregelen te nemen om gevaarzetting te beëindigen. Nu deze voorzorgsmaatregelen niet worden genomen, handelt het bedrijf in strijd met haar zorgplicht, zo betoogt Milieudefensie. Milieudefensie bouwt hiermee voort op de argumentatie uit de Urgenda-zaak, waarin het leerstuk van onrechtmatige gevaarzetting al eens eerder aan klimaatverandering werd gekoppeld. Het mag evident zijn dat Shell op de hoogte is van de mogelijke gevaren van de door haar geproduceerde CO₂-uitstoot. We kennen allemaal de hashtag #Shellknew. Uit allerlei onderzoeken blijkt immers dat oliemaatschappijen, waaronder Shell, al heel lang wisten wat de gevolgen van hun handelen kunnen zijn.
Een uitbreiding van het klimaatakkoord?
Shell reageert hierop door te stellen dat zorg dragen voor de toekomst niet onder haar verantwoordelijkheid valt. Wat volgens het bedrijf nodig is, zijn overheidsmaatregelen, investeringen in technologie en ander consumentengedrag. Volgens Milieudefensie moet de rechter zich de vraag stellen: kunnen de klimaatdoelen van Parijs gehaald worden zonder de activiteiten van bedrijven als Shell te reguleren? Daarop is, redeneert de milieugroep, maar één antwoord mogelijk: dat kan niet.
Het mag duidelijk zijn dat de rechter met de uitkomst van de zaak zal uitmaken hoe we in de toekomst zullen aankijken tegen de rol van bedrijven in de mondiale klimaataanpak. Wanneer de rechter mee zal gaan met Milieudefensie ligt de weg naar de rechter open om ook andere multinationals op grond van het Klimaatakkoord te reguleren. In wezen zal het een substantiële uitbreiding van het Klimaatakkoord van Parijs zijn.
