In een tijd van onzekerheid door de coronacrisis die ons land nog steeds in haar greep houdt, ontbreekt het in Nederland ook nog eens aan politieke zekerheid. Na ruim 250 dagen overleg en vele nieuwe verkenners en informateurs is er nog steeds geen regeerakkoord. We kunnen officieel spreken van de langste kabinetsformatie in de geschiedenis van het land. Inmiddels wordt de onrust in de samenleving zo groot, dat zelfs de Tweede Kamervoorzitter bij de onderhandelende partijen heeft aangedrongen de formatie sneller te laten verlopen. Waarom duurt de kabinetsformatie zo lang en welke opties zijn de revue al gepasseerd?
De procedure en de opties
De Grondwet is beperkt in het uitleggen van het proces van de kabinetsformatie. Wat duidelijk naar voren komt, is dat de ministers en staatssecretarissen bij Koninklijk Besluit worden benoemd en dat de formatie van een nieuw kabinet na de verkiezingen aanvangt. Er wordt eerst een verkenner aangesteld die kijkt welke coalities mogelijk zijn. Nadat deze taak is vervuld, wordt de informateur benoemd. Deze gaat in op de specifieke coalities, die de verkenner heeft onderzocht. Er wordt gekeken naar welke soort kabinetten mogelijk zijn. Zo is er tijdens de huidige formatie gesproken over vier opties. Het meerderheidskabinet, waarin de coalitie een meerderheid van de zetels in de Tweede Kamer heeft. Het minderheidskabinet, waar er geen meerderheid in de Tweede Kamer is. Een extraparlementair kabinet, waar geen regeerakkoord, maar een regeringsprogramma aan ten grondslag ligt en is er gesproken over het houden van nieuwe verkiezingen als de partijen hun poot stijf blijven houden.
Voet bij stuk
De formatie kende een hobbelig begin. De eerste verkenner, Kajsa Ollongren, liet zich fotograferen met gevoelige documenten, terwijl zij het Binnenhof uitliep. Toen de hectiek met betrekking tot het document enigszins was overgewaaid, werden de taken van de verkenners beëindigd. Herman Tjeenk Willink was de eerste informateur die de opdracht kreeg te onderzoeken op welke wijze het kabinet gevormd kon worden. Deze opdracht werd onderbroken met het nieuws dat de ministerraad in 2019 hoogstwaarschijnlijk opzettelijk informatie, betreffende de (kinderopvang-)toeslagenaffaire, had achtergehouden. Vervolgens bracht Tjeenk Willink zijn eindverslag uit en werd Mariëtte Hamer als tweede informateur benoemd. Zij gaf aan Mark Rutte en Sigrid Kaag de opdracht een aanzet tot regeerakkoord te schrijven. Hierop voortbordurend zouden zij het gesprek aan kunnen gaan met mogelijke coalitiepartijen. Deze aanzet werd door zomervakantie een maand uitgesteld. Na de vakantie werd het concept regeerakkoord overlegd met respectievelijk GroenLinks/PvdA en de ChristenUnie, maar bij de eerstgenoemden bleven VVD en CDA een samenwerking afwijzen en D66 blokkeerde de Christenunie. Een meerderheidskabinet leek geen optie meer en ook een minderheidskabinet werd snel van de hand gedaan, om te voorkomen dat het kabinet de komende vier jaar niks voor elkaar zou krijgen.
Eindsprint naar het bordes?
Na de bovengenoemde obstakels werd Johan Remkes benoemd tot derde informateur. Hij was degene die het minderheidskabinet van de hand deed en keek naar de mogelijkheid tot een extraparlementair kabinet. Als dit niet zou lukken zouden er nieuwe verkiezingen moeten plaatsvinden. Met deze informatie heeft D66 haar trots opzij gezet en besloten opnieuw te kijken naar een meerderheidskabinet met de partijen VVD, CDA, D66 en de ChristenUnie. Zij zagen allemaal geen heil in nieuwe verkiezingen. Johan Remkes en Wouter Koolmees zijn vanaf 5 oktober de informateurs van de nog lopende kabinetsformatie. De onderlinge blokkades lijken afgenomen, maar het overleg loopt stroef. Tweede Kamervoorzitter Vera Bergkamp heeft daarom in een brief naar de twee informateurs gestuurd dat de urgentie van het komen tot een regeerakkoord toeneemt en dat de conclusies in het belang van de bevolking snel moeten worden getrokken. De partijen hopen voor het einde van het kalenderjaar een nieuw kabinet te hebben gevormd. Het zal toch niet zo zijn dat nog een vakantie het regeerakkoord uitstelt…
