In Nederland is er sprake van een grote achterstand in de strafrechtspraak. De rechtbank Gelderland heeft nog zeker drie jaar nodig voor het wegwerken van hun leemte. Het Openbaar Ministerie (OM) heeft in juni 2022 besloten 1500 zaken zelf af te doen of te seponeren. Dit komt door een tekort aan politierechters in Overijssel en Gelderland en door capaciteitsproblemen in zowel Den Haag als Haarlem. De rechtbank Amsterdam heeft op 16 januari 2023 een nieuw initiatief aangekondigd om de achterstand in te halen. Het plan is zogenaamde ‘bulkzittingen’ te houden. Als het project slaagt, zou het een grote impact kunnen hebben op de efficiënte afwikkeling van rechtszaken. Daarnaast zijn er in het jaarplan van de Rechtspraak plannen voor de digitalisering van juridische zaken. Deze zouden de toegankelijkheid tot de rechterlijke macht en juridische dienstverlening kunnen bevorderen. In welke mate kan digitalisering bijdragen aan achterstanden en werkdruk? In hoeverre zullen bulkzittingen de rechterlijke macht soelaas bieden?
Zwaar weer in de strafrechtspraak
Veel rechtszaken blijven op de plank liggen. Dat komt door capaciteitsproblemen, personeelstekorten en oplopende werkdruk in verband met een veelvoud aan wetswijzigingen. Dit is niet wenselijk met betrekking tot het vertrouwen in de rechtspraak en de rechtszekerheid, aldus het OM en strafrechtdeskundigen. De rechtbank Amsterdam experimenteert daarom sinds januari met bulkzittingen. Zaken moeten hier in beginsel binnen vijftien minuten worden afgedaan. Partijen worden van tevoren schriftelijk op de hoogte gesteld van de aard van de zitting. De voornaamste uitgangspunten zijn beknoptheid, voortvarendheid en de belangen van de benadeelde, de advocaat en de verdachte. Verder kan er gemotiveerd worden verzocht om een langere behandelingsduur, als dat noodzakelijk wordt geacht door de advocaat.
Bij een evaluatie door de betrokken advocaten bleek dat het gros er positief op terugkeek. Bovendien hadden de advocaten geen op- of aanmerkingen over het proces. Tot nu toe kan dus gesproken worden van een succes. Als het experiment voorspoedig blijft verlopen, zou het volgens de rechtbank Amsterdam een oplossing kunnen bieden strafzaken af te doen binnen een redelijke termijn. Mogelijk blijven zaken dan niet langer op de plank liggen en neemt de werkdruk van de rechters af.
De virtuele rechtsstaat
In de komende jaren is de rechterlijke macht van plan digitale toegang tot rechtspraak te verlenen in alle rechtsgebieden, volgens het jaarplan over 2023. Rechtzoekenden en hun vertegenwoordigers krijgen de mogelijkheid online zittingen in te plannen en bij te wonen. De toegang zal verleend worden aan alle betrokken partijen in een zaak, zoals rechtzoekenden en vertegenwoordigers. Daaropvolgend wordt de online dienstverlening beter vormgegeven en verder geconcretiseerd. Rechtszaken zullen zowel volledig digitaal als in hybride vorm kunnen plaatsvinden. Ter uitvoering van de bovengenoemde doelen is in 2022 het programma Digitale Toegang van start gegaan. Deze maakt het mogelijk voor belanghebbenden digitaal stukken in te dienen. Verder bevordert de online communicatie tussen partijen en de rechtspraak hierdoor. In het jaarplan wordt gesteld dat er al landelijk op vrijwillige basis digitaal wordt geprocedeerd in ‘toenemend aantal zaakstromen’. Het lijkt een groot succes.
Maar hoe wenselijk is de digitalisering van de rechtspraak op dit moment? Aan de ene kant is het een positieve ontwikkeling. Aangezien op deze manier de toegankelijkheid tot de rechtspraak voor de burger kan toenemen. Men kan nu eenvoudig online dienstverlening intypen in een zoekmachine om geholpen te worden. Aan de andere kant heeft het begunstigen van toegang tot de rechterlijke macht en online juridische dienstverlening gevolgen voor de werkdruk in de rechtspraak. Rechtbanken hebben al te kampen met genoeg problemen. Zoals eerder beschreven, proberen zij dit aan te pakken door middel van bulkzittingen. Alleen als het aantal rechtszaken nog verder toeneemt, werkt het rechtswezen zichzelf mogelijk tegen. De vraag of digitalisering soelaas zal bieden aan de problemen die de rechterlijke macht nu ondervindt, zal voorlopig nog onbeantwoord blijven.
