Afgelopen dinsdag 22 maart was het zo ver: het veelbesproken kort geding tussen advocatenkantoor Stibbe en de Nederlandse staat vond plaats. Dit is het voorlopig sluitstuk van een jarenlange strijd tussen partijen. Het oordeel van de voorzieningenrechter was duidelijk: het Openbaar Ministerie (OM) heeft in strijd met het verschoningsrecht gehandeld. Het verschoningsrecht, een van de belangrijkste beginselen van onze rechtsstaat, is niet één of twee keer, maar structureel geschonden. Een ferme tik op de vingers. Of dit de Staat er in de toekomst van weerhoudt in soortgelijke procedures weer onzorgvuldig te handelen, valt nog te bezien.
Meer dan 3000 e-mails
Het kort geding werd aangespannen door vier advocaten van Zuidaskantoor Stibbe tegen de Staat, in dit geval het OM en de FIOD. Het OM zou namelijk fouten hebben gemaakt in een fraudezaak tegen vermogensbeheerder Box Consultants, die werd bijgestaan door strafrechtadvocaten van Stibbe. In het kader van die strafzaak hadden de opsporingsdiensten stukken van Box Consultants in beslag genomen, waar vertrouwelijke e-mails van Stibbe en haar cliënt Box tussen zaten. Deze e-mails hebben de opsporingsdiensten onrechtmatig ingezien, wat een forse schending van het verschoningsrecht oplevert.
Vergeetachtige geheimhoudingsofficieren
Het verschoningsrecht, geregeld in artikel 218 Wetboek van Strafvordering, houdt in dat advocaat en cliënt vrijelijk kunnen communiceren en is van essentieel belang voor het garanderen van een eerlijk proces. Als dit recht niet bestond, zouden cliënten hun advocaat niet zomaar meer in vertrouwen kunnen en durven nemen. Het zorgwekkende in onderhavige zaak is dat het niet gaat om een enkele misstap, maar om de gebruikelijke werkwijze van het OM. Bij procedures waarin mogelijk geprivilegieerde documenten betrokken zijn, schakelt het OM zogeheten geheimhoudingsofficieren in, die de vertrouwelijkheid van deze documenten beoordelen. De naam doet vermoeden dat zij de geheimhouding beschermen, maar in dit geval bleek niets minder waar.
De geheimhoudingsofficieren gaven stukken vrij die niet gedeeld hadden mogen worden. Daarbij hebben zij de rechter-commissaris, die (eigenlijk) bevoegd is tot beoordeling van dergelijke stukken, pas maanden later ingeschakeld. Zij wisten bovendien niet meer wat er precies met de inbeslaggenomen e-mails was gebeurd. Zo gebruikte één van de geheimhoudingsofficieren tijdens een verhoor de door onze premier toegeëigende leus dat hij er “geen actieve herinnering” meer aan had. De Nederlandse Vereniging van Strafrechtadvocaten (NVSA) sloot zich aan bij Stibbe door te stellen dat het OM het verschoningsrecht heeft miskend . De NVSA noemt de schending van het verschoningsrecht nota bene door het OM, “verontrustend en onacceptabel”.
Veroordeling tot updaten
De voorzieningenrechter oordeelt in kort geding dat het OM wel het verschoningsrecht heeft geschonden in de zaak tegen Stibbe, maar niet dat hun aanpak, inclusief inzet van geheimhoudingsofficieren daadwerkelijk in strijd met de wet is. De rechter zet wel haar vraagtekens bij de werkwijze en oordeelt daarom dat het OM hun handleiding moet updaten. In de zaak tegen Stibbe moeten de inbeslaggenomen e-mails worden vernietigd en mogen toekomstige e-mails slechts worden ingezien met toestemming van het kantoor zelf en de rechter-commissaris.
Sportieve uitglijder
De rechter voegt daaraan toe dat er een risico bestaat dat het verschoningsrecht in meer strafzaken is of wordt geschonden. Een flinke nederlaag voor het OM, die de uitspraak overigens anders interpreteert. In een verklaring laat het OM weten dat “de toetsing door geheimhoudingsofficieren rechtmatig is”. Stelt het OM zich hier sportief op door haar eigen fouten te erkennen of durft zij de gevolgen van deze uitglijder niet onder ogen te zien? Nu het OM overweegt in hoger beroep te gaan, is het maar de vraag of de e-mails daadwerkelijk worden vernietigd en de aangepaste handleiding voldoende zal zijn om het systeem te doen veranderen. Ondanks dat de uitspraak geen totaalverbod voor de werkwijze van het OM inhoudt, zijn de advocaten van Stibbe tevreden met de uitkomst van hun zaak. Komt het OM hier te makkelijk weg met deze misstap of zullen zij hun lesje wel hebben geleerd?
