De zaak rondom de uitspraak ‘minder Marokkanen’ van PVV-leider Geert Wilders is na vijf jaar nog steeds voor velen een interessante kwestie. Hoewel in het geding de reikwijdte van de vrijheid van meningsuiting van een politicus centraal staat, heeft zich afgelopen week een nieuwe ontwikkeling voorgedaan. Interne e-mails tussen het OM en ministerie van Justitie en Veiligheid zijn boven water gekomen en roepen veel vragen op. De gelekte e-mails hebben namelijk een stuk meer gebracht dan alleen nieuw licht aan de zaak.
De Nederlandse rechtsstaat
Nederland is een rechtsstaat sinds de inwerkingtreding van ‘de Thorbecke Grondwet’ in 1848. Deze grondwet perkte de macht van de Vorsten stevig in en gaf het volk de mogelijkheid om mee te beslissen over het te voeren beleid. De nieuwe grondwet zou willekeur tegengaan en rechtszekerheid bevorderen. Sindsdien heeft Nederland zich steeds verder ontwikkeld. De laatste grote herziening was in 1919, toen het algemeen kiesrecht een feit werd.
Hoewel het men vaak ontgaat, is het een erg lang en ingewikkeld proces geweest om het gevoerde beleid in Nederland zo te krijgen hoe hij nu is. De rechtsstaat is een evenwicht tussen belangrijke, onmisbare elementen die verder gaan dan alleen een systeem van wetten. De basiselementen zijn legaliteit, trias politica en de grondwet. Tezamen kunnen ze worden gezien als een deugdelijk geheel dat op elkaar steunt. Indien het ene element breekt, houden de andere niet lang meer stand.
Wilders-files
Vorige week is aan het licht gekomen dat topambtenaren van het ministerie van Justitie en Veiligheid erg hebben aangedrongen op het hard aanpakken van Wilders in zijn ‘minder-Marokkanen-proces’. Volgens Wilders had het OM intern contact gehad over de vervolging met ambtenaren van het ministerie, voordat de beslissing was genomen om hem te vervolgen. Dit duidt volgens hem op een politieke bemoeienis met de onafhankelijke rechterlijke macht. Het gevolg hiervan is dat er een politieke procespraktijk zal ontstaan. Wilders eist dan ook een parlementaire enquête en dat het proces direct wordt stopgezet.
De ambtenaren zelf verklaren dat deze bemoeienis pas is ontstaan, nadat het OM de keuze had gemaakt om Wilders te vervolgen. Volgens hen is er dus niets mis met de zaak tegen Wilders en moet deze ook zeker niet worden stopgezet. De rechter is een onderzoek gestart waarbij het uitgangspunt de ministeriële verantwoordelijkheid van Opstelten zal zijn, ook al was het al snel duidelijk dat hij zelf niet veel met de bemoeienis te maken had.
Trias politica
Eén van de belangrijkste elementen van onze rechtsstaat is de trias politica, bedacht door de Franse filosoof Montesquieu. De kern van de driemachtenleer houdt in dat de uitvoerende-, wetgevende- en rechtsprekende macht gescheiden zijn van elkaar. Door alle drie in balans te houden, wordt voorkomen dat één macht de overhand neemt. De trias politica is een grote waker tegen tirannie en willekeur. Zonder deze leer zal de rechtsstaat op losse schroeven worden gezet. Nu in de mails van de ambtenaren te lezen valt dat zij zich graag bemoeien met de vervolging van Wilders, is de grens tussen rechtsprekend en wetgevend vervaagd. Dit kan enorm grote gevolgen hebben voor onze rechtsstaat, want wat is een rechtsstaat zonder duidelijke scheiding der machten?
Een mes in de rug
Men die twijfelt aan het belang van de e-mails zal een heroverweging moeten maken. Indien het echt mogelijk is geweest voor de ambtenaren om een vervolging binnen handbereik te krijgen is er een politiek proces in het leven geroepen. Deze actie zal het hart van ons wettelijke systeem zwaar raken. Zal dit mes het hart doen vergaan of blijft de Nederlandse rechtsstaat in stand?
Nader oordeel van de rechter volgt, we keep you posted!
