Tijdens de afgelopen Tweede Kamer verkiezingen bleek dat er in verschillende partijprogramma’s ideeën stonden die in strijd waren met de rechtsstaat. Ook bij alle coalitiepartijen was dit het geval. In het onlangs gepresenteerde coalitieakkoord staan diverse punten die niet in overeenstemming zijn met wetgeving van de Europese Unie. Zo zijn er plannen op de gebieden van migratie, landbouw en natuurbescherming, die niet te verenigen zijn met Europese wetgeving. Hierover hebben de partijen aangegeven opt-outs en ‘derogaties’ te bedingen. Er klinkt kritiek vanuit kenners, ingewijden en politici. Met welke regels heeft de coalitie moeite, wat zijn de uitzonderingen die zij willen bedingen en is het behalen hiervan realistisch?
Vooraf fiat
De coalitie heeft een regeerakkoord opgesteld waarvan verschillende punten in strijd zijn met Europese wetgeving. Op het gebied van asiel wil de coalitie het hoogst inzetten. Zij zijn voornemens ‘het strengste asielbeleid ooit’ te voeren en presenteerden een forse set aan mogelijke maatregelen. Om dit waar te maken, willen zij een opt-out vragen aan de Europese Commissie. Dit behelst een complete uitzondering door de EU op dat terrein. Het houdt in dat een lidstaat volledig zijn eigen beleid kan uitvoeren, zonder hierbij relevante Europese verdragen in acht te nemen. Dit zou er in de praktijk toe leiden dat Nederland asielzoekers over de grens zou (kunnen) ‘kieperen’. Op dit moment hebben alleen Polen, Denemarken en Ierland een opt-out, welke nota bene toegekend zijn vóór het tekenen van verdragen. Voor een Nederlandse opt-out zouden relevante verdragen over asielwetgeving gewijzigd moeten worden, wat alleen kan als alle lidstaten hiermee instemmen.
EU bypass
Hiernaast wil de coalitie voor de gebieden landbouw, visserij en natuurbescherming een ander beleid gaan voeren. Om dit mogelijk te maken, dient de coalitie een ‘derogatie’ aan te vragen bij de Europese Raad. Dit is een uitzonderingspositie waarbij een lidstaat meer tijd en ruimte krijgt om te voldoen aan de Europese wet- en regelgeving. Op het moment heeft Nederland tot 2026 een dergelijke afspraak op het gebied van stikstof. De coalitie wil deze afspraak laten verlengen door de EU. Verder verlangt zij een derogatie op het gebied van visserij en landbouw, onder andere om pulsvisserij weer mogelijk te maken. Volgens bijzonder hoogleraar John Morijn lijken de partijen zelf te willen kiezen welke EU-verplichtingen het beste uitkomen.
Brusselse bluf?
Experts en ingewijden in Brussel hebben niet alleen weinig enthousiasme, maar ook een gebrek aan vertrouwen in de uitvoerbaarheid van de plannen van de Nederlandse coalitie. Door bronnen wordt benadrukt dat opt-outs niet vaak voorkomen. Daarnaast is asielbeleid een gebied waarbij Europese samenwerking bij uitstek belangrijk is. Als Nederland een opt-out zou krijgen, betekent dat direct dat andere landen meer asielzoekers zouden moeten opvangen. Dit, in combinatie met het feit dat alle lidstaten akkoord zouden moeten gaan met verdragswijzigingen waardoor Nederland deze uitzondering zou krijgen, maakt het onwaarschijnlijk succesvol. Tot slot is het migratieprobleem van Nederland niet beduidend heftiger dan dat van andere lidstaten. Dit maakt dat Nederland geen sterke reden heeft om wél een ingrijpende uitzonderingspositie te krijgen.
Ook wat betreft de derogaties wordt de kans niet groot geacht dat Nederland deze zal krijgen. Het is volgens verschillende experts een niet-onderbouwde ondermijning van de EU. De coalitie framet de situatie alsof EU-regelgeving op ramkoers ligt met Nederlandse visserij en landbouw, terwijl dit andersom is. Een ambtenaar van de Europese Commissie reageerde dan ook verbaasd op de plannen van de coalitie. Deze bron begreep niet waarom er werd geparadeerd met plannen waarvan men op voorbaat weet dat ze niet waargemaakt kunnen worden. Caroline van der Plas’ eerste bezoek aan Brussel, in het kader van de nieuwe plannen, biedt vooralsnog weinig hoop voor de aankomende coalitie. Haar afspraak met de verantwoordelijke Eurocommissaris Sinkevičius in afgelopen mei ging niet door. Hij kwam niet opdagen, had geen tijd en stuurde een plaatsvervanger. Deze onwelwillendheid van de EU verhoogt het vertrouwen in de coalitieplannen niet.
