Op 2 november deed de Raad van State een tussenuitspraak in de Porthos-zaak en zette daarmee de bouw op zijn kop. De stikstofuitspraak heeft namelijk een grote impact op bouwers, omgevingsrechtadvocaten, ambtenaren en nog veel meer belanghebbenden. Vanaf heden mag door het kabinet geen bouwvrijstelling meer verleend worden als uitzondering op het Europese natuurbeschermingsrecht. Er is een natuurvergunning nodig voor een bouwproject wanneer deze schade toebrengt aan de natuur.
De (aan)leiding
De Raad van State heeft geoordeeld over de partiële bouwvrijstelling die is verleend voor het Porthos-project. Dit project heeft als doel de CO2-uitstoot van de industrie in het Rotterdamse havengebied op te slaan in lege gasvelden onder de Noordzee. Voor de transport hiervan moet een speciale CO2-transportleiding worden aangelegd. Hiermee zou volgens de verantwoordelijke ministers worden bijgedragen aan de reductie van broeikasgassen. Het kabinet gaf voor het project een bouwvrijstelling af. De vrijstelling uit de Wet natuurbescherming zorgt ervoor dat bij een bouwproject geen rekening hoeft te worden gehouden met de stikstofuitstoot van bepaalde bouwactiviteiten.
De wetgever gaf aan dat de verleende bouwvrijstelling geen schade veroorzaakt aan Natura 2000-gebieden, door een effectief pakket aan maatregelen. Hier was milieuorganisatie Mobilisation for the Environment (MOB) het niet mee eens en heeft beroep ingesteld tegen de vrijstelling. Zij beweerde dat de stikstofdepositie die wordt veroorzaakt door de aanleg van de leidingen wel degelijk schade toebrengt aan de Natura-2000 gebieden. De Raad van State stelde MOB in het gelijk en oordeelde dat de vrijstelling niet voldoet aan het Europese natuurbeschermingsrecht.
Bouwvrijstelling de grond ingeboord
De Raad van State heeft haar uitspraak onder andere gebaseerd op uitspraken van het Europese Hof van Justitie (HvJ-EU). Hieruit volgt dat toestemming voor een bouwproject alleen gegeven mag worden als uit onderzoek blijkt dat beschermde natuurgebieden hierdoor geen schade ondervinden. De Nederlandse wetgever heeft bij de bouwvrijstelling echter een beoordeling op een hoger schaalniveau toegepast. Hierdoor kan niet met zekerheid gezegd worden dat de bouw geen schade toebrengt aan de Natura-2000 gebieden. Daarnaast is er kritiek op het maatregelenpakket die als onderbouwing van de bouwvrijstelling werden gebruikt. Het HvJ-EU stelt dat deze maatregelen alleen als onderbouwing gelden wanneer deze daadwerkelijk zijn uitgevoerd en voordelen die hiermee behaald worden vaststaan. Het maatregelenpakket in Nederland voldoet hier voor het grootste gedeelte niet aan, de meeste maatregelen zijn namelijk nog niet van kracht.
Wat is de impact?
De Raad van State wil benadrukken, nu de bouwvrijstelling van tafel is, dit niet betekent dat er een algehele bouwstop plaatsvindt. Het is namelijk nog steeds mogelijk om per project onderzoek te doen naar de gevolgen van de uitstoot van stikstof die vrijkomt. Er is nog geen definitieve streep door het Porthos-project gezet, maar men gaat al uit van flinke vertraging. Er moet nu voor het project een individuele berekening worden opgemaakt van de stikstof gevolgen. Deze berekening was al gemaakt, maar werd te laat aangeleverd. De Afdeling bestuursrechtspraak heeft een termijn van zes weken gesteld om dit alsnog in te dienen. Als deze termijn is verstreken zal de einduitspraak op een later moment volgen.Nu voor bouwprojecten een verplichting geldt om de beoordeling van de stikstof gevolgen aan te leveren, zal een grote druk komen te staan op stikstofexperts. Eerder dit jaar werd al aangegeven dat veel infrastructuurprojecten vertraging oplopen door een tekort aan stikstofexperts. Met de groeiende druk op experts door het sneuvelen van de bouwvrijstelling, zal de vertraging alleen maar verder oplopen.
Tot nu toe is het onduidelijk wat de impact is van de stikstofuitspraak op de bouw. In ieder geval is er geen sprake van een zogenaamde bouwstop. Alle reeds verleende bouwvergunningen zijn onherroepelijk vergeven en dus zullen deze projecten doorgang vinden. Alle lopende en toekomstige vergunningsaanvragen berekenen eerst de hoeveelheid stikstof die wordt uitgestoot. Hiermee staat de natuurbescherming als een huis, maar zijn de plannen van het kabinet op losse schroeven gezet.
