Nooit eerder vervolgde het OM zoveel agenten tegelijkertijd. Na het overlijden van een 32-jarige man vlak na zijn arrestatie op 9 juni 2023, besloot het OM de acht betrokken agenten te vervolgen. De Rotterdamse agenten worden vervolgd wegens de onrechtmatige uitoefening van het politievak. Uit het grondige onderzoek van de Rijksrecherche bleek het in bedwang houden van de man bij de aanhouding een oorzaak voor zijn overlijden te zijn geweest. Alle acht politieagenten hebben tijdens de arrestatie de man afwisselend onder controle gehouden terwijl hij op de grond lag. Sinds juli 2022 is artikel 372 WvS van kracht, waarin staat dat opsporingsambtenaren die de geweldsinstructie schenden, gestraft kunnen worden. Is dit wetsartikel een waarborging van de trias politica in onze rechtsstaat? Of is dit een ondermijning van het vertrouwen in de Nederlandse politie bij het waarborgen van de openbare orde?
Achter dezelfde tralies
Het OM heeft in een eerdere zaak besloten twee politieagenten te vervolgen naar aanleiding van een aanhouding bij een coronaprotest op het Malieveld in 2021. Bij deze aanhouding wilde de agent een man aanhouden met het inzetten van zijn diensthond in combinatie met zijn wapenstok. Zijn collega-agent gebruikte eveneens een wapenstok tegen de inmiddels op de grond gevallen man. Als gevolg is de man in het ziekenhuis opgenomen vanwege zijn verwondingen. Deze strafzaak werd wegens het ingediende bezwaar vertraagd. De twee agenten zullen nu alsnog voor moeten komen in de Blauwe Kamer.
Het vervolgen van agenten kan tegenstrijdige gevoelens oproepen. Agenten beschermen immers juist de rechtsstaat waarbinnen de mogelijkheid bestaat dat zij zelf vervolgd worden. Dit kan ertoe leiden dat politieagenten achter dezelfde tralies belanden als de boeven waar zij op jagen.
Een nieuw artikel en de Blauwe Kamer
Artikel 372 Sr is een goed voorbeeld waarin de trias politica naar voren komt. De regering (wetgevende macht) nam in 2022 het wetsvoorstel aan, om opsporingsambtenaren (uitvoerende macht) te controleren in de Blauwe Kamer bij de rechtbank Midden-Nederland (rechtsprekende macht). Ingevolge deze bepaling moet de opsporingsambtenaar, aan wiens schuld het te wijten is dat de geweldsinstructie geschonden wordt, voorkomen in de Blauwe Kamer. Wanneer blijkt dat de ambtenaar geweld heeft toegepast buiten de grenzen van proportionaliteit en subsidiariteit, kan deze gestraft worden. De maximale straf die de rechter kan opleggen is een gevangenisstraf van drie jaren. Dit gebeurt alleen bij het overlijden van de arrestant ten gevolge van de aanhouding. Tot op de dag van vandaag zijn er drie agenten veroordeeld in deze rechtbank. Deze speciale rechtbank is een van de juridische instrumenten ter handhaving van de trias politica in onze rechtsstaat. Het wetsartikel voorkomt op deze manier dat te veel autoriteit zich in de handen van de uitvoerende macht concentreert.
Geweld binnen de letters van de wet
Het blijft lastig te bepalen waar de grens ligt tussen het bewaken van de openbare orde en overmatig geweldgebruik. Enerzijds is het onwenselijk een uitvoerende macht te hebben waarbij agenten vrezen voor vervolging en zich beperkt voelen bij het uitvoeren van de geweldsinstructie. Anderzijds moet wel paal en perk gesteld worden aan onnodig geweldgebruik. ‘Ons optreden is erop gericht iemand voor de rechter te brengen, maar soms kan het écht niet anders’, legde de politiechef van de Politie Amsterdam uit met betrekking tot de gijzeling in de Apple Store. Bij de gijzeling werd de gijzelnemer uiteindelijk aangereden door een agent, waarna hij overleed. Het OM besloot deze agent niet te vervolgen.
Gelukkig is de rechtsprekende macht er om deze (soms) onduidelijke grens nader te bepalen. Fred Westerbeke, het hoofd van de politie in Rotterdam, liet zich als volgt uit over de keuze van het OM de acht agenten te vervolgen. ‘Het gaat hier om een incident met een enorm verdrietige afloop die niemand heeft gewild. Ook wij willen weten wat er gebeurd is.’ Uiteindelijk moeten we er in onze samenleving op kunnen vertrouwen dat Vrouwe Justitia een knoop kan doorhakken in kwestieuze situaties zoals deze.
