Martine Goeman, al vijf jaar werkzaam bij Amnesty International, heeft vanaf het begin een rol gespeeld in de #LetsTalkAboutYES campagne rondom de aanpassing van het verkrachtingsdelict in Nederland. In dit interview vertelt Goeman over de campagne, de nieuwe zedenwet die mede als gevolg hiervan ontstond. Ook de maatschappelijke en juridische impact van de wet op slachtoffers komen aan bod. Daarnaast bespreekt zij de vervolgstappen die nodig zijn om de rechten van slachtoffers te versterken en een cultuur van consent te bevorderen.
Iedereen achter consent
Vijf jaar geleden startte Amnesty International de campagne #LetsTalkAboutYES. De boodschap was helder: consent, ofwel instemming, moest centraal staan in de juridische definitie van verkrachting. ‘In de oude wetgeving draaide het om dwang en geweld’, legt Goeman uit. ‘Dat strookte niet met de mensenrechtenverdragen die Nederland heeft ondertekend.’ Amnesty International wil dat de Nederlandse wet aansluit op internationale normen, waarbij het ontbreken van consent het belangrijkste criterium is. Deze organisatie handelt immers vanuit het mensenrechtenperspectief en vanuit internationale verdragen die Nederland heeft getekend.
‘Dit is een mensenrechtenschending op grote schaal’
Uit een opinieonderzoek van I&O Research, in opdracht van Amnesty, bleek dat veel Nederlanders verbaasd waren. “Is consent dan nog geen voorwaarde?”, klonk het. Het merendeel vond dat hier verandering in moest komen. Deze brede maatschappelijke opvatting vond uiteindelijk weerklank in de Tweede Kamer. Kamerleden van links tot rechts erkenden de noodzaak van een nieuwe wet. Gelukkig, want één op de vijf vrouwen krijgt in haar leven te maken met seksueel geweld. ‘Dit is een mensenrechtenschending op grote schaal’, aldus Goeman.
Impactvolle dialoog
Uit jurisprudentieanalyse bleek dat rechters onder de oude wetgeving vaak worstelden met de toepassing van de wet. In vergelijkbare zaken werden uiteenlopende conclusies getrokken. Een sprekend voorbeeld hiervan is een zaak waarin de rechtbank tot een veroordeling kwam, terwijl het gerechtshof later tot vrijspraak moest overgaan. Het hof stelde vast dat er geen sprake was van instemming, maar desondanks kon dit juridisch niet leiden tot een strafrechtelijke veroordeling. De wetgeving bood op dat moment namelijk geen expliciete juridische basis om het ontbreken van instemming als strafbaar feit aan te merken.
‘Deze vorm van consultatie zou de standaard moeten zijn voor wetgeving met grote maatschappelijke impact’
De aanpak van Amnesty was echter breder dan alleen juridische analyses. ‘Wij werkten samen met negen vrouwen die zelf slachtoffer waren van seksueel geweld.’ Zij gingen in gesprek met politici, de politie en beleidsmakers. Deze gesprekken hadden veel impact. ‘Deze vorm van consultatie zou de standaard moeten zijn voor wetgeving met grote maatschappelijke impact.’ Zelfs het ministerie erkent dit, licht Goeman toe. Op verschillende lagen werd actie gevoerd om bewustwording over seksueel geweld te vergroten. Op hogescholen en universiteiten werd een manifest opgesteld waarin studenten pleitten voor meer preventie en betere ondersteuning na seksueel geweld. Terwijl één op de tien studenten tijdens hun studie met seksueel geweld te maken krijgt, bleek dat er grote onwetendheid bestond over beschikbare hulp. ‘De cijfers zijn enorm, er moet veel meer gebeuren’, aldus Goeman.
Wet als startschot
Op 1 juli 2024 trad de aangepaste wet in werking. Goeman noemt het een cruciale stap: ‘Consent staat nu centraal, en dat is fundamenteel.’Wetgeving is uiteraard slechts een stukje van de puzzel, maar wel een belangrijk stuk waarop je verder kunt bouwen. De wet heeft volgens Goeman ook een psychologisch effect: ‘Slachtoffers vertelden mij dat zij weer kunnen ademen. De wet staat nu achter hen.’ Hoewel het nog te vroeg is voor uitgebreide jurisprudentieanalyses, merkt zij op dat er een stijging te zien is in het aantal slachtoffers dat hulp zoekt bij het Centrum Seksueel Geweld. ‘Dat is een positieve ontwikkeling, maar de praktijk moet zich nog bewijzen.’ De wet markeert een belangrijke verandering, maar de daadwerkelijke impact zal pas met de tijd duidelijk worden. ‘Er moeten nog honderden dingen worden gedaan om seksueel geweld tegen te gaan’, onderstreept Goeman.
Hoe nu verder?
Een belangrijk volgend puzzelstuk is het realiseren van de wet. Goeman benadrukt dat het cruciaal is een cultuur te creëren waarin gesprekken over consent en respect genormaliseerd worden. Op jonge leeftijd kunnen al gesprekken worden gevoerd over grenzen en wensen, zonder direct naar seks te verwijzen. In het kader van hulpverlening moet hulp meer gendersensitief zijn en rekening houden met iemands achtergrond. Kwetsbare groepen, zoals mensen met een vluchtelingenachtergrond, hebben vaak moeite met het vinden van de juiste ondersteuning. ‘Het is cruciaal dat hulpverlening op maat wordt aangeboden.’ Daarnaast wijst Goeman erop dat wij ons bewust moeten zijn van de impact van de vragen die aan slachtoffers worden gesteld. ‘Het gaat erom dat wij de slachtofferbeleving serieus nemen en ons realiseren hoe schadelijk onzorgvuldige vraagstelling kan zijn.’
Tijdens het laatste debat over femicide riep de Tweede Kamer bijna unaniem op psychisch geweld strafbaar te stellen. Dit voorstel wordt binnenkort verder uitgewerkt en Goeman is daar enthousiast over. ‘Vaak worden slachtoffers van psychisch geweld in de wetgeving en de praktijk niet genoeg beschermd. Zelfs niet als zij naar de politie stappen.’ Het is vaak nauw verweven met seksueel geweld, daarom is het belangrijk dat deze vorm van geweld wordt erkend en strafbaar wordt gesteld. Goeman stipt het belang van het horen van de slachtoffers zelf bij de ontwikkeling van beleid en wetgeving aan. ‘Vrouwen die dit meemaken moeten hun stem kunnen laten horen, zodat de wetgeving daadwerkelijk hun behoeften weerspiegelt.’
