Het Klimaatakkoord van Parijs: Wij zijn er wereldwijd druk mee bezig. In verschillende landen worden klimaatdoelen opgesteld om in 2050 geen nieuwe CO2 meer uit te stoten. Ook in Nederland is het al jaren het onderwerp van de dag. Zo zal de Urgenda-zaak de meeste rechtenstudenten niet ontgaan zijn. In dit arrest besloot de Hoge Raad dat de uitstoot van broeikasgassen in 2020 met 25 procent omlaag zou moeten zijn ten opzichte van 1990. Toch komt een schrikbarende waarheid aan het licht: Nederlandse banken, zorgverzekeraars en pensioenfondsen investeren miljarden in fossiele brandstoffen en zelfs in bedrijven die mensenrechten schenden. Is dit toegestaan? En wat kunnen we ertegen doen?
Overschot
Banken, zorgverzekeraars en pensioenfondsen beschikken over de mogelijkheid om financiële middelen te investeren. Zorgverzekeraars en pensioenfondsen innen premies die vaak niet direct worden aangewend, terwijl banken rente heffen over de leningen die zij verstrekken. Het overschot dat zij hiermee genereren, wordt geïnvesteerd om voldoende liquiditeit te waarborgen. In tijden van hoge zorgkosten of uitkeringen willen zij immers kunnen voldoen aan hun financiële verplichtingen. Echter, bij het afsluiten van een zorgverzekering of het openen van een bankrekening worden consumenten vaak niet goed geïnformeerd over de specifieke bedrijven waarin hun geld wordt geïnvesteerd. Onder andere een recent rapport heeft de jarenlange discussie opnieuw doen opwaaien. Uit het onderzoek blijkt duidelijk dat ook Nederlandse financiële instellingen handelen in strijd met de heersende normen en waarden met betrekking tot mensenrechten.
Investeringen onder vuur
Naar aanleiding van het klimaatakkoord van Parijs hebben landen wereldwijd hun milieudoelstellingen in nationale regelgeving geïmplementeerd. In Nederland resulteerde dit in de Klimaatwet van 2019. Toch is er geen blijk van specifieke wetgeving op basis waarvan bedrijven verantwoordelijk kunnen worden gehouden voor hun aandeel in de CO2-uitstoot. Jaarlijks investeren financiele instellingen miljarden in bedrijven die betrokken zijn bij olieboringen, de bio-industrie en ontbossing van de Amazone. De grootste bank van Nederland is met zijn investeringen zelfs verantwoordelijk voor een CO2-uitstoot die gelijkstaat aan de helft van de totale uitstoot in ons land. Naast milieuonvriendelijke bedrijven investeren zij soms ook in bedrijven die mensenrechten schenden. Zo gaan er grote hoeveelheden geld richting bedrijven die betrokken zijn bij de illegale nederzettingen op de Westelijke Jordaanoever. Onder andere vanuit ING, ABN AMRO en Rabobank. Dit is een schokkende onthulling voor klanten van de instellingen en roept bij hen ethische vragen op.
Juridisch kader
De verschillende rapporten over deze investeringen roepen de vraag op of het wettelijk is toegestaan om deze zaken financieel te steunen. Het antwoord hierop is helaas niet ondubbelzinnig: dat hangt ervan af. Er is geen specifieke regelgeving die financiële instellingen verbiedt om in bepaalde bedrijven te investeren. Milieu- en mensenrechtenorganisaties zoals Extinction Rebellion en Milieudefensie hebben meermaals geprobeerd om bedrijven voor de rechter te slepen. Zij stellen dat de bedrijven een groot gevaar veroorzaken terwijl er maatregelen genomen kunnen worden om dat gevaar te voorkomen. Op grond van artikel 6:162 BW is een dergelijke onrechtmatige gevaarzetting in Nederland verboden. Toch komt het vaak voor dat de rechter niet meegaat in zo’n betoog. De criteria onrechtmatigheid, toerekenbaarheid, schade, causaliteit en relativiteit zijn vaak lastig te bewijzen, zoals blijkt uit de recente Shell-uitspraak. Hierdoor is rechterlijke vervolging al snel van de baan.
Dat het vooralsnog lastig blijkt om juridische stappen te nemen, wil niet zeggen dat er niks gedaan kan worden tegen ondeugdelijke investeringen met jouw geld. De site www.eerlijkegeldwijzer.nl biedt een overzicht van de investeringen van Nederlandse banken, zorgverzekeraars en pensioenfondsen. Via deze website kan je gemakkelijk een klacht of compliment sturen naar jouw bank, verzekeraar of pensioenfonds. Op deze manier hoopt de Eerlijke Geldwijzer samen met de consument de financiële instellingen te stimuleren om maatschappelijk verantwoord te ondernemen. Als consumenten samen hun stem laten horen, weten zij wellicht de koers te veranderen en de weg vrij te maken voor een duurzamere toekomst.
