In 2020 opende het Tasmaanse Museum of Old and New Art (MONA) de Ladies Lounge. Dit was een installatie met dure kunstwerken, waar alleen vrouwen naar binnen mochten. Kirshka Kaechele, kunstenares en curator van het museum, richtte de lounge op om aandacht te vragen voor de uitsluiting van vrouwen. Iets wat in de geschiedenis veel is voorgekomen en tegenwoordig nog steeds gebeurt. In de zaal hingen schilderijen van onder andere Pablo Picasso, kon je een massage krijgen en werd champagne uitgedeeld door mannelijke bedienden. Een mannelijke bezoeker mocht, ondanks zijn betaalde ticket, niet naar binnen. Hij diende een klacht in bij de plaatselijke antidiscriminatiecommissaris. Dit resulteerde in een zaak over discriminatie en de vrijheid van artistieke expressie. Mag discriminatie worden weggetreept in het belang van artistieke doeleinden? En vormt deze zaak een (ongewild) precedent voor antidiscriminatiebeleid?
Discriminerende kunst
Volgens de mannelijke bezoeker was het uitsluiten van toegang tot de Ladies Lounge op basis van genderidentiteit een vorm van onwettige discriminatie. Dit zou in strijd zijn met de Tasmaanse Anti-Discrimination Act 1998. De Act ziet op directe discriminatie op basis van genderidentiteit bij het verstrekken van faciliteiten, goederen en diensten. Het tribunaal onderschreef zijn standpunt en vond dat de mannelijke bezoeker een wezenlijk nadeel ervoer door uitsluiting. Het verwees met name naar de aanzienlijke waarde van de kunstwerken in de Ladies Lounge.
MONA ging in hoger beroep tegen deze beslissing. Zij beargumenteerde dat het kunststuk voldeed aan sectie 26 van de Act. Op grond van deze sectie is het toegestaan te discrimineren in een situatie die bedoeld is gelijke kansen te bevorderen. Dit geldt voor een benadeelde groep of een groep met speciale behoeften vanwege een bepaalde eigenschap, in dit geval genderidentiteit. Het is op grond van dergelijke clausules in de meeste antidiscriminatiewetgeving dat bepaalde faciliteiten kunnen bestaan. Denk aan sociale verbanden die alleen uit mannen bestaan en sportscholen waar alleen vrouwen mogen komen. Volgens Kaechele hebben vrouwen behoefte aan een plek waar zij alleen met vrouwen zijn. Bovendien deed het museum een beroep op de artistieke vrijheid. De man zou precies hebben ervaren wat de installatie had voorzien. ‘Een deel van de ervaring is namelijk dat je iets wordt ontzegd waar je naar verlangt’, aldus de advocaat van MONA.
Tussen rechtszaak en performance
In afwachting van het hoger beroep moest de tentoonstelling haar deuren sluiten. Kaechele verplaatste de kunstwerken naar het vrouwentoilet om toch de performance art in leven te houden. Later onthulde zij dat de schilderijen geen Picasso’s betroffen, maar door Kaechele zelf waren gemaakt. Het argument van het tribunaal over de aanzienlijke waarde van de kunstwerken gaat dus niet op. Ze had zelfs een vermeende Picasso ondersteboven gehangen, met de gedachte dat een kunstkenner haar hier op zou aanspreken. Dit gebeurde niet. Ook de rechtszaak werd een deel van haar kunstwerk. De advocaat en haar team, uitsluitend vrouwen, droegen donkerblauwe mantelpakjes en rode lippenstift. Zij liepen op dezelfde dansende manier en bewogen synchroon. Dit was allemaal onderdeel van het kunstwerk, volgens Kaechele.
Champagne with a side of precedent
Het hoger beroep slaagde. Het Hooggerechtshof van Tasmanië oordeelde in september 2024 dat de Ladies Lounge inderdaad onder de uitzondering van sectie 26 van de Act valt en dat zij haar deuren weer mag openen. Alhoewel deze uitspraak als een overwinning voor de erkenning van ongelijkheid tussen mannen en vrouwen kan worden gezien, roept deze ook vragen op. Australië heeft namelijk een common law-systeem, waarin uitspraken een grote rol spelen bij het vormen en interpreteren van de wet. De uitspraak in deze zaak kan dus als precedent worden gezien en lijkt het tegenovergestelde effect te hebben van wat Kaechele wilde bereiken. Het opent juist de deur voor meer plekken met uitsluiting op basis van bepaalde eigenschappen. De Anti-Discrimination Act is voor de uitsluiting van vrouwen bij gentlemen’s clubs overigens nooit een probleem geweest. Vooralsnog kunnen vrouwen dus blijven genieten van een glas champagne in het bijzijn van enkel andere vrouwen (en mannelijke bedienden).
