De Griekse kustwacht is afgelopen jaren herhaaldelijk beschuldigd van het uitvoeren van pushbacks van migranten en vluchtelingen die veiligheid zoeken in Griekenland. Griekenland is voor migranten een toegangspoort naar Europa. Vorig jaar waren er 263.048 aankomsten over zee in Europa, waarvan Griekenland 41.561 (16%) daarvan ontving. De welbekende EU-Turkije deal uit 2016 zou voorkomen dat migranten en vluchtelingen Griekenland zouden bereiken. In 2020 stelde Turkije echter deze deal niet langer uit te kunnen voeren. Recent meldt de BBC met een documentaire genaamd Dead Calm: Killing in the Med?, dat het uitblijven van de EU-Turkijedeal hoogstwaarschijnlijk heeft geresulteerd in vermeende illegale praktijken van de Griekse kustwacht. De documentaire werpt een schokkend licht op deze kwestie, waarbij de kustwacht op een afgrijselijke manier het heft in eigen handen neemt.
Pushing back
Onder pushbacks wordt de illegale praktijk verstaan waarbij migranten en vluchtelingen worden ‘teruggeduwd’ naar het land van herkomst of een derde land, wanneer zij een grens proberen over te steken zonder formele asielprocedure. Deze pushbacks zijn in strijd met internationale verdragen en de rechten van vluchtelingen, zoals vastgelegd in het Verdrag van Genève. De Griekse kustwacht wordt er onder andere van beschuldigd migranten in bootjes terug te slepen naar de Turkse kust, zonder enige vorm van juridische procedure of veiligheidsgaranties. Tevens zouden voorvallen hebben plaatsgevonden waarbij de Griekse kustwacht geboeide migranten de Middellandse zee in zou hebben gegooid. Vanaf mei 2020 analyseert de documentaire vijftien incidenten aan de hand van videobeelden. Over een periode van drie jaar zouden 43 mensen zijn omgekomen, onder wie kinderen. Deze pushbacks roepen aanzienlijke juridische vragen op. Met name rond het principe van non-refoulement, het recht op asiel en mensenrechtenverdragen. Het Griekse ministerie van Maritieme Zaken vertelde aan de BBC dat de videobeelden momenteel worden onderzocht door de onafhankelijke Nationale Transparantie Autoriteit van het land.
Uit de school geklapt?
De oppositiepartijen in Griekenland hebben gereageerd op de BBC-documentaire door een grootschalig onderzoek naar de Griekse kustwacht te eisen. Hoewel de Griekse regering en kustwacht alle beschuldigingen ontkennen, lijkt een oud-leidinggevende van de kustwacht de getuigenissen van migranten in de documentaire te bevestigen. Tijdens een interview, waarin hij beelden van een pushback zag, stelde hij zich terughoudend op. Na afloop van het interview liet de oud-leidinggevende zijn echte mening toch blijken. In de veronderstelling dat zijn microfoon al uit stond zei hij: ‘Het is overduidelijk illegaal. Het is een internationale misdaad.’ Human Rights Watch en de Griekse Raad voor Vluchtelingen stellen dat de documentaire eerdere beschuldigingen bevestigt. De documentaire is voor de oppositiepartijen in Griekenland in ieder geval voldoende aanleiding om kritische vragen te stellen aan de regering. De regering reageerde daar echter negatief op en liet nog eens weten pal achter de kustwacht te staan, ‘die elke dag tientallen levens redt’.
Doorslaggevend
De juridische implicaties van de beschuldigingen tegen de Griekse kustwacht zijn complex en ernstig. Het principe van non-refoulement, vastgelegd in het Verdrag van Genève en ondersteund door het EVRM, vormt een fundamenteel recht. Migranten en vluchtelingen worden door dit recht beschermd tegen terugzending naar gevaarlijke omstandigheden. Twee vluchtelingen begonnen op 4 juni 2024 twee losse zaken bij het EHRM omtrent een mogelijke schending van het recht door Griekenland. In deze zaken werden beide vluchtelingen in 2019 en 2020 door Griekse overheidsfunctionarissen naar Turkije uitgezet. Dit is de eerste keer dat het Hof tijdens een zitting Griekenland hoort over illegale pushbacks. Het is ook de eerste keer dat het Hof driftbacks onderzoekt, waarbij asielzoekers op zee in opblaasbare, stuurloze boten worden achtergelaten.
De uitkomst van beide zaken zal van grote betekenis zijn. Veel vluchtelingen zijn de afgelopen jaren slachtoffer geworden van illegale pushbacks. Er moet een einde worden gemaakt aan de veelvoud van mensenrechtenschendingen en de onderdrukking van vluchtelingen aan onze EU-grenzen. Deze zaken kunnen belangrijke juridische precedenten scheppen, met het Europees Hof als strijdtoneel.
