Waar in Nederland al de nodige controverse ontstond door de Spreidingswet, doet het Verenigd Koninkrijk hier nog een schepje bovenop. De wet die het legaal maakt om migranten zonder verblijfsstatus naar Rwanda uit te zetten, is in april 2024 aangenomen. Rwanda krijgt in ruil voor de opvang van het Verenigd Koninkrijk 175.000 euro per migrant. Hoe heeft de wet tot stand kunnen komen en wat is de ophef rondom het asielplan?
Niet in mijn land
De Rwanda-wet is geïnitieerd door oud minister-president Boris Johnson en ondertussen het stokpaardje van de Britse premier Rishi Sunak. De wet zorgt ervoor dat migranten zonder verblijfsstatus, die illegaal per boot naar het Verenigd Koninkrijk zijn gekomen, op het vliegtuig naar Rwanda kunnen worden gezet. Doordat ze op illegale wijze het land hebben betreden, overtreden zij de wet en verliezen daarmee hun recht op asielaanvraag in het Verenigd Koninkrijk. Het doel van de wet is voornamelijk het afschrikken van vluchtelingen die de oversteek naar het Verenigd Koninkrijk willen maken. De al riskante overtocht wordt zo nog ontmoedigender wanneer ze beseffen dat hen bij aankomst een enkeltje Rwanda te wachten staat.
Het plan is al lange tijd in de maak. Vele rechtszaken tegen de plannen weerhouden echter de uitvoering ervan. In 2022 stond er al een vliegtuig gevuld met migranten klaar voor vertrek naar Rwanda. Het toestel werd echter op het laatste moment tegengehouden, doordat het EHRM een belangrijke uitspraak deed in de zaak van een van de migranten aan boord. Het Hof bepaalde dat de migrant eerst alle rechterlijke middelen in het Verenigd Koninkrijk zou mogen uitputten, alvorens hij uitgezet mocht worden door het Verenigd Koninkrijk naar Rwanda. Het Britse Hooggerechtshof oordeelde eind vorig jaar dat Rwanda geen veilig land is en deportaties van migranten dus onrechtmatig zouden zijn. Premier Sunak ziet echter geen mogelijkheid tot het mislukken van zijn plan. Hij heeft dan ook nieuwe afspraken met Rwanda gemaakt en de nieuwe wet doorgevoerd met als doel het wegnemen van de veiligheidszorgen van de rechters.
Juridisch omzeilen
Maar wat houdt deze nieuwe wet in? In de wet staat vastgelegd dat Rwanda een veilig land is. Het Britse parlement heeft afgelopen april gestemd of zij Rwanda tot een veilig land uitroepen of niet. De eerdere uitspraak van het Hooggerechtshof waarin Rwanda als onveilig werd bestempeld, is door de regering van Sunak terzijde geschoven. Er heerst bij Sunak een zeker take-back-control-sentiment. Zijn partij ligt niet goed in de peilingen, waardoor het slagen van dit wetsvoorstel voor hem heel belangrijk is. Falen zal leiden tot gezichtsverlies. Zodoende heeft hij aangegeven dat hij niet zal toestaan dat een buitenlandse rechter het vertrekken van de vliegtuigen naar Rwanda in de weg gaat staan. Uitspraken van buitenlandse rechters worden door de wet niet van toepassing verklaard.
Plicht uitbesteden
Nu een wet is aangenomen die Rwanda als veilig bestempeld, dienen de rechtbanken, inclusief het Hooggerechtshof, op basis van de Rwanda-wet aan te nemen dat het land veilig is. De wet heeft te kampen met de nodige kritiek aangezien het de Britse politieke soevereiniteit boven het internationale rechtssysteem stelt. Sunak is bereid eigen wetgeving boven internationale verdragen te plaatsen. VN-leiders waarschuwen voor schadelijke gevolgen van de wet en hebben een oproep gedaan tot heroverweging. Dat de nieuwe wet de regering ook machtigt om beschermingsmaatregelen van het EVRM in de wind te slaan, is een grote reden tot zorg. Om vluchtelingen te beschermen moeten alle landen hun verplichtingen nakomen. Het Verenigd Koninkrijk betaalt als het ware haar verplichting tot asielopvang af aan Rwanda.
Het is echter nog maar afwachten of en wanneer de eerste vliegtuigen richting Rwanda vertrekken. Mensenrechtenorganisaties zullen via de rechtbank de uitzettingen een halt proberen toe te roepen. Over of Sunak daadwerkelijk de soevereiniteit van het Verenigd Koninkrijk prioriteert boven internationale rechtspraak, valt te twisten. De zaak bevat in ieder geval de nodige ingrediënten voor een zekere juridische explosie.
