Op maandag 8 april 2024 werd het startsein gegeven aan de inhoudelijke behandeling van ‘onderzoek Condor’. In deze zaak draait het om het zogenaamde ‘Middel X’, een giftig middel dat al een aantal jaar in omgang is en waarvan de inname mogelijk de dood ten gevolge heeft. Hoewel het middel op zichzelf niet illegaal is, gelden andere regels voor de verstrekking hiervan. Zeven verdachten verschijnen voor de rechter wegens het in stand houden van een verdacht systeem waarbij ‘Middel X’ wordt verstrekt. Zij zijn allemaal te linken aan de Coöperatie Laatste Wil (CLW). Nog nooit eerder werden er mensen vervolgd voor hulp bij zelfdoding in een georganiseerd verband. Wat is het middel precies en wat heeft de CLW hier verder mee te maken?
Verboden oplossing
In september 2017 verschijnt voor het eerst nieuws over een nieuw middel waarmee mensen hun eigen leven kunnen beëindigen. Een unicum, maar wat is het precies? ‘Middel X’ blijkt de chemische stof natriumazide te zijn en wordt normaliter ingezet tegen de groei van gramnegatieve bacteriën in ziekenhuizen. Wanneer de stof echter ingenomen wordt, raakt iemand vergiftigd en kunnen bijwerkingen optreden zoals stuiptrekkingen, een hartstilstand en in het ergste geval volgt de dood. Een tegengif of medicijn tegen het middel bestaat niet. Sinds een aantal jaar wordt de stof ook verschaft aan mensen die hun leven voltooid achten, maar dit is juridisch uit den boze. Uit artikel 294 van het Wetboek van Strafrecht volgt namelijk dat iemand die een ander middelen verschaft ter hulp bij zelfdoding, strafbaar is wanneer de zelfdoding daadwerkelijk volgt. Niemand mag zomaar op de stoel van arts zitten, maar de verdachten lijken zich toch te wagen aan deze stoelendans des doods.
Beladen huiskamer
CLW zet zich in voor het verbreden van legale mogelijkheden tot levensbeëindiging. Hoewel de grens vaak wordt opgezocht, benadrukt de coöperatie binnen de grenzen van de wet te willen blijven. Toen in 2017 door Justitie een onderzoek werd gestart naar aanleiding van vermeende illegale voornemens, trok CLW hun toenmalige plannen weer in. In de huidige zaak draait het om zogenoemde huiskamergesprekken, waarin ruimte gegeven wordt te spreken over het levenseinde. Deze gesprekken zijn niet illegaal, maar via deze weg zou ‘Middel X’ verstrekt worden. Dit gebeurde bijvoorbeeld in de zaak tegen verstrekker Alex S. Naar aanleiding van dit proces heeft de CLW de huiskamersessies beëindigd. Er is een aantal indicaties in het dossier dat erop wijst dat de verdachten in het onderzoek zich duidelijk bewust waren van de illegale aard van de gesprekken. Zo is er verklaard dat ze ‘onder de radar moesten blijven’ en is geprobeerd bewijs te vernietigen.
Ethische grenzen
In een rechtszaak draait het om feiten en niet om idealen, maar stilstaan bij het gedachtegoed van CLW kan geen kwaad. Want waar zou de grens bij strafbare hulp bij zelfdoding moeten liggen? In 2022 stapte de CLW naar de rechter en beriep zich op het recht op zelfbeschikking uit artikel 8 van het EVRM. Volgens de CLW brengt dit recht mee dat de strenge regels rondom het laten beëindigen van iemands leven versoepeld moeten worden. De rechter overweegt dat hulp bij zelfdoding niet valt onder het zelfbeschikkingsrecht, omdat het EVRM juist het leven zou moeten waarborgen. Volgens de CLW laat de rechtbank de kans op een proactieve levenshouding liggen. De rechter wil zo terughoudend mogelijk zijn met het laten beëindigen van iemands leven. De discussie over leven en dood blijft een eindeloos ethisch debat.
Welk standpunt er dan ook in het ethische debat gekozen mag worden, voor nu zijn de reeds bestaande regels van toepassing en deze zijn volgens het OM geschonden door de zeven verdachten. De rechter hoopt begin juli 2024 uitspraak te doen over de zaak. Alleen de tijd zal ons leren of een dodelijke stoelendans voor altijd een illegale noot zal behouden.
