Donderdag 30 november 2023 deed het Russisch Hooggerechtshof een uitspraak waarin het volgende werd verklaard: de internationale lhbti-beweging valt in Rusland onder het begrip ‘extremistische organisatie’. Er is inmiddels sprake van de zoveelste maatregel van de Russische autoriteiten die de repressie van de lhbti-gemeenschap in Rusland benadrukt en vergroot. Mensenrechtenschendingen worden oogluikend toegelaten en er wordt een onveilige samenleving gecreëerd. Door de verbreding van het begrip ‘extremist’ kunnen onschuldige mensen als zodanig worden bestempeld en vervolgd. Wat houdt het begrip ‘extremist’ hier precies in? En wat zijn de (strafrechtelijke) gevolgen van het besluit voor de leden van de lhbti-gemeenschap en hun mensenrechten?
Een voorspelbare repressie
Hoewel het besluit zowel de lhbti-gemeenschap in Rusland als verschillende mensenrechtenorganisaties enorm schokte, was de uitspraak niet geheel onvoorzienbaar. In de afgelopen jaren zijn namelijk op juridisch vlak al resolute anti-lhbti maatregelen getroffen in Rusland. In 2013 werd een wet ingevoerd die het propageren van homoseksualiteit onder minderjarigen verbiedt. Dit verbod werd in 2019 uitgebreid waardoor dit tegenwoordig ook voor volwassenen geldt. Tot slot werd in 2022 een anti-lhbti-wet aangenomen die het verspreiden van informatie over homo- en biseksualiteit verbiedt. Met de uitspraak van 30 november wordt de trend vanuit het Russische parlement voortgezet.
Grenzen vervagen, mensenrechten vervagen
Als resultaat zullen lhbti-‘activisten’ nu in Rusland worden bestempeld als ‘extremist’. Twee termen die fundamenteel van elkaar verschillen, worden nu samengevoegd en de grenzen tussen legitiem activisme en het non-legitieme extremisme lijken in de Russische Federatie te vervagen. Op het moment dat een organisatie in Rusland als ‘extremistisch’ wordt aangeduid, heeft dit vergaande juridische consequenties voor iedereen die bij de activiteiten van de organisatie betrokken is. Er zitten namelijk strafrechtelijke gevolgen aan het extremisme in Rusland. De persoon die als organisator wordt aangemerkt, riskeert een gevangenisstraf tot wel tien jaar. Verder kunnen deelnemers aan de activiteiten van dergelijke organisaties ook strafrechtelijk vervolgd worden, met mogelijke gevangenisstraffen variërend van twee tot zes jaar. Er is dus vrijwel geen mogelijkheid meer voor een lhbti-partij of organisatie om zich op legale wijze te uiten en te pleiten voor gelijke rechten, aangezien dit al snel wederrechtelijk zal zijn binnen het hedendaagse Russische rechtssysteem.
Fundamentele rechten lijken voor de Russische lhbti-personen per direct in het geding te zijn. Artikel 19 uit de Russische Grondwet duidt op gelijkheid van alle mensen voor de wet en rechtspraak, waar in de realiteit nu weinig meer van terug te zien is. Het genomen besluit leidt tot beperkingen van de vrijheid van meningsuiting, vergadering en associatie voor de lhbti-gemeenschap en een ongelijke behandeling voor de lhbti-personen. Bovendien betekent het besluit van het Russische parlement een verdere stigmatisering van de lhbti-gemeenschap. Leden ervan lopen hierdoor wellicht meer gevaar op geweld en vervolging, zowel vanuit de maatschappij als vanuit overheidsorganen. Hoe de nieuwe wetgeving zich in de praktijk zal uiten is nog niet duidelijk. Sinds de uitspraak van het Russisch Hooggerechtshof zijn de Russische autoriteiten echter wel al gaybars binnengevallen, vermoedelijk om de nieuwe regels omtrent het verbod van de ‘extremistische lhbti-beweging’ na te leven.
Een zorgwekkende trend
Na het besluit van het Russisch Hooggerechtshof wordt de stapsgewijze onderdrukking van de lhbti-gemeenschap in Rusland schrijnend duidelijk. Het besluit markeert een zorgwekkende trend vanuit de Russische autoriteiten. Doordat de grenzen tussen de begrippen ‘activist’ en ‘extremist’ vervagen, wordt een klimaat gecreëerd waarin fundamentele vrijheden in ernstige mate worden beperkt. De zorgwekkende situatie blijft niet beperkt tot Rusland maar heeft een bredere impact op de lhbti-gemeenschap. Zorgt het aannemen van anti-lhbti-wetten van een groot en invloedrijk land voor een aanmoediging of bemoeilijking om wereldwijd voor gelijke rechten te pleiten? De zorgelijke gevolgen voor de mensenrechten in Rusland vereisen aandacht en veroordeling op internationaal niveau. Dit zal bewustwording van deze mensenrechtenschendingen bevorderen. Hopelijk zal hiermee op den duur de Russische autoriteiten een halt toegeroepen worden en volgen er sancties.
