“In de gemeente Eijsden-Margraten gaat de natuur als rechtspersoon meepraten”, kopte de NRC op tien november jl. Deze gemeente kent als eerste in Nederland rechtspersoonlijkheid toe aan de natuur. Dit is geen nieuw geluid. Landen als Spanje en Nieuw-Zeeland gingen gemeente voor, maar wat is precies het doel? Op het eerste gezicht lijkt dit een mooi streven. Het is een manier waarop de mensheid terug probeert te geven aan de natuur met een van haar beste uitvindingen: de rechtspersoon. Maar hoe steekt dit juridisch in elkaar en wat zijn de gevolgen?
De kracht van de rechtspersoon
De historicus Yuval Noah Harari noemde in zijn boek Sapiens de rechtspersoon een van de meest opmerkelijke juridische uitvindingen van de moderne tijd. Deze rechtspersoon heeft immers rechtspersoonlijkheid. Artikel 5 van Boek 2 van het Burgerlijk Wetboek geeft ons een definitie van het begrip rechtspersoonlijkheid: “Een rechtspersoon staat wat het vermogensrecht betreft, met een natuurlijk persoon gelijk…” Dit betekent dat een rechtspersoon, net zoals de mens, zelfstandig drager is van rechten en plichten. Een rechtspersoon kan eigendommen hebben, maar krijgt ook het recht te procederen. Hij kan aansprakelijk gesteld worden én op zijn beurt aansprakelijk stellen. Hierdoor lijkt duidelijk te worden wat voor gewicht dit in de schaal legt voor de natuur. Als de natuur rechtspersoonlijkheid krijgt, kunnen er procedures worden gevoerd in haar naam. Mens en natuur hebben juridisch gezien een gelijkwaardig vertrekpunt.
De natuur procedeert
Juristen denken bij rechtspersoonlijkheid snel aan procederen. Het voeren van procedures namens de natuur roept een extra mogelijkheid in het leven om aantasting van de natuur tegen te gaan. Dit roept meteen de vraag op: wie gaat dit doen? Een rechtspersoon, denk aan een bedrijf, wordt vaak vertegenwoordigd door een mens van vlees en bloed. Een bestuur bepaalt het beleid. Wie gaat er kiezen wat het beste is voor de natuur? Wie wordt haar bestuurder? Het beleid van Eijsden-Margraten is hierover nog niet concreet. Gedacht kan worden aan een meerhoofdig bestuur, samengesteld uit experts. Dit zou betekenen dat stichtingen als Natuurmonumenten en het WNF, niet alleen figuurlijk, maar ook letterlijk kunnen pleiten voor de natuur. In theorie kan iemand dan ook een meer aanklagen als er een kleuter in verdrinkt. De kracht van de rechtspersoonlijkheid ligt bij de natuur misschien niet in het procederen.
Herstel en bescherming
De natuur als rechtspersoon is de laatste jaren een hot topic. Zo werden in Spanje de lagune Mar Menor in 2022 en de Whanganui in Nieuw-Zeeland in 2017 verheven tot rechtspersoon. Deze natuurgebieden kregen rechtspersoonlijkheid zodat de vervuiling hersteld kan worden. Daarnaast krijgen de natuurgebieden zo meer bescherming in de toekomst. Deze twee voorbeelden zijn het boegbeeld voor dit initiatief en duiken voortdurend op in opiniestukken. De vraag is alleen of dit moet leiden tot rechtspersoonlijkheid voor de natuur in Eijsden-Margraten. De definitie uit Boek 2 van het BW zorgt ervoor dat een rechtspersoon gebruik kan maken van de wetten in ons rechtssysteem. Voor de natuur zal het niet interessant zijn om te fuseren of een hypotheekrecht uit te oefenen. Maar wat is dan het doel van rechtspersoonlijkheid?
Het gras is altijd groener
In Spanje en Nieuw-Zeeland betekent de rechtspersoonlijkheid voor de natuur iets anders dan in Limburg. Deze landen hebben wetten voor deze rechtspersonen in het leven geroepen. Daar kunnen vertegenwoordigers van de natuurgebieden zich op beroepen. Burgers moeten hier rekening mee houden en dat blijkt effectief. Zo is de vervuiling van de Mar Menor in Spanje sterk teruggedrongen. Daarnaast werden er door de commissie van de Whanganui in Nieuw-Zeeland extra vereisten gesteld aan het plaatsen van een nieuwe brug. Hierdoor kreeg men in het menselijke bouwproces meer aandacht voor de natuur. De commissies die hiervoor in het leven zijn geroepen zijn nu onafhankelijk van wisselende overheden en kunnen beter de belangen van de natuur behartigen.
Ongedefinieerd is ongelegitimeerd
In Eijsden-Margraten gaat de natuur ‘meepraten’. Wat dit precies is, hebben ze in Limburg nog niet gedefinieerd. De reikwijdte van artikel 2:5 BW behelst nog niet de natuur. Duidelijk mag zijn dat deze rechtspersoonlijkheid pas écht effect heeft als er ook speciale wetten komen die een natuurgebied een juridische erkenning geven. De vraag blijft wel of dat niet al voldoende wordt geregeld door de overheid met haar beschermde natuurgebieden. Eén ding is zeker: dit soort krantenkoppen geeft juristen weer een nieuwe uitdaging.
