De bewoners van de IJmond hebben een vergrote kans ziek te worden en leven gemiddeld korter door de uitstoot van Tata Steel. Dit blijkt uit een onderzoek dat het RIVM op 22 september 2023 heeft gepubliceerd. De gezondheidsrisico’s zijn vooral toe te schrijven aan de blootstelling aan zowel fijnstof als stikstofdioxide en hinder door geur, geluid en neergedaald stof. Hiermee toont het RIVM voor het eerst aan dat een causaal verband bestaat tussen gezondheidsrisico’s en de uitstoot van Tata Steel. Wat betekent dit voor de massaschadeclaim die FrisseWind.nu heeft ingediend namens omwonenden? Zouden omwonenden ook aanspraak kunnen maken op schadevergoeding als het causaal verband niet zou zijn vastgesteld? Dit artikel belicht diverse onderwerpen uit het aansprakelijkheidsrecht, zoals het causaal verband en het leerstuk van de proportionele aansprakelijkheid.
Storm op komst door FrisseWind.nu
Op 23 augustus 2023 is een aansprakelijkheidstelling bij Tata Steel geleverd. Dit is de eerste formele stap in de massaschadeclaim. Omwonenden stellen Tata Steel aansprakelijk voor hun materiële, immateriële en gezondheidsschade door de uitstoot van gevaarlijke stoffen. FrisseWind.nu treedt op als collectieve belangenbehartiger. Binnen het Nederlandse rechtssysteem bestaan bij de afwikkeling van massaschade verschillende mogelijkheden om schadevergoedingsaanspraken gebundeld af te doen. Zo maakt de collectieve actie het mogelijk voor belangenorganisaties als FrisseWind.nu een rechtsvordering in te stellen namens de gelaedeerden. In 1994 trad de Wet collectieve actie in werking, waarmee de civielrechtelijke collectieve actie in artikel 3:305a BW werd gecodificeerd. Sinds 2020 is de Wet Afwikkeling Massaschade in Collectieve Actie (WAMCA) in werking getreden, waardoor de actie ertoe kan strekken dat schadevergoeding in geld wordt gevorderd.
Caus(t)aal verband
De verplichting tot het betalen van schadevergoeding bestaat zodra de civiele rechter vaststelt dat Tata Steel aansprakelijk is voor de schade. Indien de aansprakelijkheid van Tata Steel in de procedure bij de civiele rechter is vastgesteld, komen in beginsel alle vormen van schade voor vergoeding in aanmerking. De rechter zal deze claim moeten beoordelen op grond van het civiele aansprakelijkheidsrecht. Daarbij speelt onder meer de vraag of Tata Steel jegens omwonenden een onrechtmatige daad ex artikel 6:162 BW pleegt door het leefmilieu ernstig te vervuilen. Hiervoor moet worden vastgesteld dat de schade verband houdt met het onrechtmatig handelen van het bedrijf.
Proportionele aansprakelijkheid
Ook zonder vaststelling van het causale verband heeft de rechter een instrumentarium Tata Steel aansprakelijk te stellen. In sommige schadegevallen is het verband tussen een handeling en de schade namelijk lastig of onmogelijk aantoonbaar. De Hoge Raad heeft in 2006 de mogelijkheid aanvaard dat de rechter bij een onzeker causaal verband de aansprakelijke veroordeelt tot vergoeding van een percentage van de schade. Volgens het leerstuk van proportionele aansprakelijkheid moet het bedrag corresponderen met de kans dat de fout de schade heeft veroorzaakt. De eiser hoeft niet te bewijzen dat de schade een direct gevolg is van een bepaalde handeling. Het leerstuk is een uitzondering op de normale regels van het bewijsrecht: ‘wie eist bewijst’. Aan de toepassing van proportionele aansprakelijkheid kleeft het risico dat iemand aansprakelijk kan worden gehouden voor schade die hij niet heeft veroorzaakt. De rechter zal daarom moeten motiveren waarom toepassing van het leerstuk in het concrete geval gerechtvaardigd is.
Wake-up call
Het RIVM doet in haar rapport geen concrete aanbevelingen over hoe de gezondheidseffecten het best terug te dringen. ’Dat is aan het ministerie, dit rapport geeft hen handvatten’, aldus RIVM-onderzoeker Leendert Gooijer. Er is een expertgroep in het leven geroepen die gaat beoordelen hoe de gezondheidstoestand rondom Tata Steel te verbeteren. Zij zal verder maatwerkafspraken met Tata Steel maken.
Nu het causale verband is aangetoond in het rapport van het RIVM, hebben benadeelden ogenschijnlijk een belangrijke nieuwe troef in handen. Zij maken kans op toekenning van een volledige schadevergoeding, iets wat met het leerstuk van proportionele aansprakelijkheid niet zou kunnen. In de tussentijd moet het rapport worden gezien als wake-up call voor de wetgevende macht. De rechterlijke macht zal uiteindelijk beoordelen of Tata Steel schadevergoeding moet betalen en zo ja, welk prijskaartje aan de uitstoot hangt.
