Roan Lamp is thuis in zowel de academische als praktische kant van het recht. Hij is fulltime partner Enforcement & Investigations bij De Brauw Blackstone Westbroek en ‘in de weekenden en tijdens de avonden’ hoogleraar financieel strafrecht aan de Vrije Universiteit (VU). Lamp vindt de bestraffende overheid het interessantste onderdeel van het recht. Wanneer het recht als rem fungeert, wordt ze des te belangrijker. De dynamiek die ontstaat bij impopulaire, moeilijke casussen spreekt hem aan. Juist dan komen normen onder druk te staan. Het financiële strafrecht heeft een brugfunctie. Materiële- en sectorale regels komen er samen zodat zich technisch moeilijke casussen voordoen. Het daaruit voortkomende exacte denken in combinatie met het menselijke aspect van het recht, vormen de kern van zijn passie voor het financieel strafrecht.
Marmer en glas
Volgens Lamp is intrinsieke motivatie om in de advocatuur te werken een van de belangrijkste eigenschappen van een goede advocaat. We vragen hem hoe die ‘zuivere’ beweegreden zich verhoudt tot de marmeren receptie, de glazen lift en de chique ontvangst die we bij binnenkomst genoten. Hij legt uit dat hij moeite zou hebben met een collega te werken voor wie presteren een instrument is tot iets anders: “waarvan ik merk: je doet het omdat je het misschien gaaf vindt te werken op de Zuidas.” Het moet gaan om het vak. Lamp verruilt de marmeren receptie regelmatig voor de collegezalen van de VU. Daar is hij medeverantwoordelijk voor het onderwijs in het mastervak financieel strafrecht.
“Ik vind het belangrijk op z’n minst te proberen niet les te geven op de wijze waarop ik vaak les heb gekregen.”
Als hoogleraar vindt Lamp het essentieel verbinding te leggen tussen de theorie en praktijk. Een combinatie die niet altijd vanzelfsprekend is geweest: “Ik vind het belangrijk op z’n minst te proberen niet les te geven op de wijze waarop ik vaak les heb gekregen.” Hij ervoer zijn studie als een slechte voorspelling van wat hij later leuk zou gaan vinden in de praktijk. Academie en praktijk verschillen volgens Lamp veel van elkaar. Eerstgenoemde geeft ruimte voor diepgang omdat je lang bezig bent met één onderwerp. Dat heeft ten gevolg dat je al snel mee kunt praten over een klein onderdeel van het recht. “In de advocatuur heb je dat gevoel pas na tien jaar!”
Advocaat-onderzoekers
Lamp is bijna twintig jaar werkzaam bij De Brauw. Hij heeft in die tijd de rol van advocaten bij feitenonderzoeken, onderzoeken binnen organisaties, leren waarderen. De discussie daaromtrent vindt hij een belangrijke. Twee soorten feitenonderzoeken moeten worden onderscheiden. Zuiver intern onderzoek is bedoeld voor gebruik binnen het bedrijf. “Je wilt als onderneming weten wat de feiten zijn en de advocaat adviseert daarover. Er is dan geen sprake van objectiviteit.” Extern onderzoek wordt daartegen naar buiten toe, bijvoorbeeld naar de maatschappij, gepresenteerd. Daarom bestaan er bij zulk soort onderzoeken strengere regels rondom objectiviteit. De Amsterdamse Raad van Discipline oordeelde dat de rol van de onafhankelijke advocaat-onderzoeker bij externe onderzoeken niet verenigbaar is met die van een partijdig advocaat.
Maar hoe verhoudt de waarheidsvinding, bij intern feitenonderzoek, zich tot haar commerciële grondslag? Volgens Lamp blijft bij die discussie een belangrijk onderliggend gegeven onderbelicht. “Er is een enorme winst behaald voor de maatschappij als er intern onderzoek wordt gedaan.” Wanneer een onderneming geen enkel onderzoek laat uitvoeren, is dat een groter probleem dan wanneer er zuiver intern onderzoek plaatsvindt. “Je wilt niet dat ondernemingen bij problemen de luiken dicht gooien, alles door de shredder halen en zich op hun zwijgrecht beroepen. Disproportionele straffen kunnen leiden tot defensiever en gesloten ondernemingen. Dit is onwenselijk.” In dat licht pleit Lamp voor proportionele straffen die in lijn zijn met onze maatschappelijke behoefte aan transparante ondernemingen. “Als ik een fout maak, is wat ik daarmee doe afhankelijk van mijn geloof in een proportionele reactie.” Er moet in dit kader genoeg ruimte blijven bestaan voor de inzet van advocaat-onderzoekers. Die ruimte wordt gerechtvaardigd door de winst die wordt geboekt wanneer bedrijven hun eigen verantwoordelijkheid nemen door onderzoeken te gelasten.
“Een met feiten onderbouwd partijstandpunt.”
Lamp stelt, met betrekking tot de advocatuurlijke waarheidsvinding, dat het belangrijk is zuiver intern feitenonderzoeken te zien als advocatuurlijke producten. “Indien een partij opdracht geeft tot een dergelijk onderzoek en dat aandraagt, is dat uiteindelijk een met feiten onderbouwd partijstandpunt.” Sommige interne onderzoeken gaan over zaken waarbij kwetsbare slachtoffers betrokken zijn. Die slachtoffers hebben weinig aan de erkenning van subjectiviteit van interne onderzoeken. Lamp erkent dat onderzoekers nog steeds worstelen met dit soort gevoelige situaties, maar vindt niet dat intern onderzoek daarmee afgedaan moet worden. “Het is belangrijk intern onderzoek in een kader te gieten waarbij er vertrouwen ontstaat en te beseffen dat ondernemingen de verantwoordelijk hebben en moeten nemen om intern falen te onderzoeken en remediëren.”
Onbegrijpelijk
Lamp komt in aanraking met hooggeplaatste personen uit het bedrijfsleven die onverklaarbare besluiten nemen. In het commune strafrecht is veel onderzoek gedaan naar de motieven en onderliggende oorzaken van criminaliteit. Bij fraude en witteboordencriminaliteit ligt dat anders. Partners, CEO’s en commissarissen waarbij het geld, de infrastructuur en het toekomstperspectief voor een comfortabel leven reeds aanwezig zijn, besluiten om ondoorgrondelijke redenen het er op te wagen. Vraagt Lamp zich wel eens af waarom? “Die vraag stel ik me regelmatig. Je hebt situaties die onbegrijpelijk zijn.” Lamp pleit er verrassend genoeg voor in die situaties de logica deels los te laten. “Alles wat met logica, oorzaak-gevolg relaties en conventionele onderzoeksmethoden te maken heeft, moet je achterwege laten en plat naar de feiten kijken.” Binnen het financieel-economisch strafrecht en bij fraude gebeuren onverklaarbare, irrationele dingen. Dit zal vast een van de redenen zijn dat Roan Lamp het rechtsgebied zo interessant vindt.
