Als alternatief voor de elf regionale toezichthouders die er nu zijn, wil de minister voor Rechtsbescherming Franc Weerwind dit transformeren tot één landelijke toezichthouder voor de advocatuur (LTA). De voornaamste reden voor de herstructurering is de beoogde verbetering van efficiëntie, maar ook ter voorkoming van schandalen zoals de gepleegde fraude bij Pels Rijcken. Weerwind heeft een strenge landelijke toezichthouder voor ogen die kan ingrijpen waar nodig. Toch is er veel kritiek op het plan. Volgens een brandbrief van hoogleraren, advocaten en toezicht experts zorgt het er namelijk voor dat de onafhankelijkheid van de supervisie op de advocatuur in het geding zal komen. Waaruit bestaat de kritiek precies? Wat kunnen de mogelijke gevolgen zijn en zijn er geschikte alternatieven?
De scheiding der machten
In het plan van minister Weerwind zal de LTA onderdeel worden van de Nederlandse Orde van Advocaten (NOvA). Zij houdt zich onder andere bezig met het behartigen van de belangen van advocaten en de regelgeving op de advocatuur. In de brandbrief aan de Tweede Kamer en Weerwind wordt bezwaar aangetekend tegen de voorgestelde organisatiestructuur. Door toezicht en belangenbehartiging onder dezelfde instantie te plaatsen, dreigt volgens de schrijvers van de brandbrief de onafhankelijkheid in het geding te komen. Die autonomie wordt bijvoorbeeld wel gerespecteerd in het Verenigd Koninkrijk en Duitsland. In deze landen zijn het behartigen van belangen en het bieden van supervisie ondergebracht bij verschillende zelfstandige bestuursorganen (ZBO). Op deze manier kunnen zij strikt gescheiden van elkaar opereren en is er minder kans op belangenvermenging of machtsconcentratie. Het gevolg hiervan is dat verschillende instanties elkaar minder kunnen beïnvloeden en onafhankelijkheid voorop staat.
Het weerwoord van Weerwind
De schrijvers van de brandbrief geven een alternatief voor het plan van minister Weerwind, namelijk de LTA oprichten als een ZBO. Weerwind weerspreekt dit alternatief. Het zou niet leiden tot complete onafhankelijkheid. Volgens hem zou bij een ZBO een minister beleidsregels voor de toezichthouder opstellen, de salarissen van hen bepalen en de bestuurders kiezen. De Kamer stelde hierover vragen. Moet het allemaal precies op deze manier? Het is namelijk van belang dat de wettelijke toezichthouder compleet onafhankelijk is van zowel de Staat als de onder toezicht gestelden. Zo kan de onafhankelijkheid zo veel mogelijk worden bevorderd.
Volgens tegenstanders kan een ZBO onafhankelijk van de Staat en de ondertoezichtgestelden worden gecreëerd. Een minister hoeft niet per se de beleidsregels voor de toezichthouder op te stellen, de salarissen te bepalen en de bestuurders te kiezen. Er kunnen uitzonderingen worden gemaakt bij wet. In dit geval: een ZBO die op maat wordt gemaakt. Artikel 4 lid 2 van de Kadasterwet biedt soelaas. Met toepassing van dit artikel kan er een stichting worden gevormd met een orgaan die ZBO-status heeft. Zo kan de onafhankelijkheid van de staat bij wet worden vastgelegd.
‘Machtsdeconcentratie’
Door een stichting op te richten met een orgaan die ZBO-status heeft, wordt de zelfstandigheid ten opzichte van de ondertoezichtgestelden ook gewaarborgd. De toezichthouder wordt dan niet meer gekozen door de NOvA zelf, waarvan de leden immers onder supervisie staan. De advocatuur kiest daarentegen op dit moment haar eigen toezichthouder in de lokale sfeer. In de jaarlijkse vergadering van de NOvA wordt er een advocaat gekozen als deken van een arrondissement. Op grond van de Advocatenwet houdt deze deken toezicht op de advocaten die binnen het arrondissement een kantoor houden (artikel 45a Advw) en behandelt deze klachten over advocaten (artikel 46c Advw).
Dit is eigenlijk een vorm van machtsconcentratie en is niet in overeenstemming met onze rechtsstaat. Het is daarom ook van belang voor onze rechtsstaat ervoor te zorgen dat deze macht hier niet blijft liggen. Ondertoezichtgestelden zouden niet hun eigen toezichthouder moeten mogen kiezen. Onafhankelijkheid moet voorop worden gesteld om onze rechtsstaat te beschermen.
