De afgelopen decennia houden rentederivaten verschillende banken en midden- en kleinbedrijven (MKB) druk bezig. Deze financiële producten werden door banken als ABN AMRO, ING en Rabobank aangekaart als de ideale investering voor MKB’s. Achteraf bleken deze derivaten inderdaad een geldkraan te zijn. Dit gold echter voornamelijk voor de banken en gingen verschillende bedrijven en investeerders eraan onderdoor. Daarom werd in december 2016 een collectieve compensatieregeling aangeboden voor MKB’s die negatieve gevolgen hebben ondervonden van de rentederivaten. Vanuit dit zogenoemde Uniform Herstelkader is door de betrokken banken ongeveer 1,6 miljard euro aan ondernemers terugbetaald. Maar wat zijn deze rentederivaten en waarom woekert dit hoofdpijndossier nog steeds door in verschillende Nederlandse rechtszalen?
Gouden bergen beloven
Een rentederivaat is een financieel product. Met zo’n derivaat of ‘swap’ kunnen risico’s op rente worden gedekt of geruild. Verschillende grote banken zijn sinds 2007 op grote schaal renteswaps gaan verkopen aan MKB’s toen de rente nog relatief hoog was. Er werd risico op een variabel stijgende rente geruild tegen een betaling van een vaste lagere rente. Bij zo’n swap werd er tussen een MKB en de bank een overeenkomst gesloten waar het MKB een vaste rentepercentage betaalt. Het grootste risico wat ontstaat bij een renteswap is dat de variabele rente lager wordt dan het vaste rentepercentage dat door de leningnemer betaald moet worden. Hierdoor ontstaat een negatieve marktwaarde van het product. De leningnemer (MKB) betaalt dan meer rente dan dat hij zonder swap betaald zou hebben. De banken verkochten rond 2007 deze swaps met de boodschap dat de kans dat de variabele rente onder de afgesproken rente zou komen nihil was. Het was de ideale investering was voor ondernemers. Daarentegen was niets minder waar. Na 2008 ging de rente omlaag: de midden- en kleinbedrijven moesten geld bijstorten om de negatieve marktwaarde van de swap te compenseren.
I’m suing!!
Bij het aangaan van verplichtingen tussen de bank en de ondernemer spelen niet alleen contractuele afspraken een rol. Volgens de regels van de Autoriteit Financiële Markten (AFM) hebben financiële instellingen bijzondere zorgplichten die zij bij het afsluiten van overeenkomsten in acht moeten nemen. Wanneer de bank deze bijzondere zorgplichten niet goed nakomt, kunnen MKB’s banken aansprakelijk stellen voor geleden schade. Veel ondernemers proberen via deze weg schade vergoed te krijgen. Ruim 15 jaar na dato claimen de niet gecompenseerde ondernemers nog steeds dat zij niet goed zijn geïnformeerd. De banken zouden ze niet genoeg hebben ingelicht voordat ze deze complexe financiële producten verkochten. De ondernemers werden door de banken onterecht aangemerkt als deskundig en professioneel op het gebied van de rentederivaten. Veel ondernemers zijn het hier niet mee eens en claimen voor het gerecht dat banken, als financieel adviseurs, niet redelijk en bekwaam hebben gehandeld. Volgens ondernemers hebben banken de risico’s niet voldoende naar voren gebracht en stellen ze dat de banken daardoor tekort zijn geschoten in haar verplichtingen. Gevolg hiervan was dat zelfs de bakker op de hoek een complex financieel product aangesmeerd kreeg, waar het zelfs het hoofd van de meest doorgewinterde financieel expert van ging duizelen.
Nieuwe invulling zorgplicht
Alle ondernemers die volgens de banken betrokken waren hebben in 2021 een definitief aanbod ontvangen als compensatie voor de geleden schade. Degenen die dit aanbod hebben geaccepteerd zijn inmiddels betaald. Meer dan vier procent van de benadeelden hebben niet gereageerd op de vergoeding, omdat de compensatie op nul uitkwam of omdat er er sprake is van faillissement. Daarnaast heeft ongeveer twee procent van de benadeelden de vergoeding geweigerd en is een deel daarvan dus naar de rechter gestapt. Bij verschillende rechtszaken die op dit moment nog lopen, wordt er door banken zoals ABN AMRO, Van Lanschot en ING al rekening gehouden met schadevergoedingen die tot tientallen miljoenen kunnen oplopen. Om ervoor te zorgen dat dit soort schandalen niet meer kunnen gebeuren, moet volgens het AFM in de toekomst beter toezicht worden gehouden bij het aangaan van financiële overeenkomsten en zullen de banken hun zorgplicht beter moeten naleven.
